Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας κατέγραψε έλλειμμα 2,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον Απρίλιο και συνολικά έφτασε τα 21,1 δισ. δολάρια το πρώτο τετράμηνο του έτους, σύμφωνα με στοιχεία της κεντρικής τράπεζας που δόθηκαν στη δημοσιότητα τη Δευτέρα. Όπως αναφέρει σε ανάλυση του στο Al-Monitor ο Μουσταφά Σονμέζ, η κατάσταση αντανακλά τις αυξανόμενες παρενέργειες της εστίασης του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην προώθηση της ανάπτυξης και όχι στην καταπολέμηση του πληθωρισμού που έχει ξεφύγει. Η Τουρκία, όπως φοβούνται πολλοί αναλυτές, μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τρομερό κουβάρι κινδύνων μέχρι το τέλος του έτους, εάν η πολιτική της Άγκυρας παραμείνει αμετάβλητη και συνεχίσει να παράγει παρόμοια ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους επόμενους μήνες.
Το διευρυνόμενο έλλειμμα προέρχεται κυρίως από τις αυξανόμενες εισαγωγές, συμπεριλαμβανομένου του κόστους της ενέργειας που έχει αυξηθεί έως και 8 δισ. δολάρια το μήνα εν μέσω παγκόσμιων αυξήσεων των τιμών, σε συνδυασμό με τη σοβαρή υποτίμηση της τουρκικής λίρας. Τον Απρίλιο, οι εξαγωγές της Τουρκίας ανήλθαν σε περίπου 23 δισ. δολάρια, επιπλέον των καθαρών εσόδων 1,5 δισ. δολαρίων από τον τουρισμό, το σύνολο των οποίων όμως δεν κάλυπτε τις εισαγωγές των 28 δισ. δολαρίων.
Όπως και τους προηγούμενους μήνες, οι εισαγωγές και τώρα οδηγήθηκαν μόνο από την αναπτυξιακή δυναμική, αλλά και από τη συσσώρευση αποθεμάτων από οικονομικούς παράγοντες που δυσπιστούν και ανησυχούν για τις οικονομικές πολιτικές της Άγκυρας. Επιφυλακτικές για τη συνεχιζόμενη αποτυχία της κυβέρνησης να σταματήσει την πτώση της λίρας, καθώς και την άνοδο των παγκόσμιων τιμών των βασικών εμπορευμάτων, πολλές επιχειρήσεις φέρεται να έχουν εφοδιαστεί με εισαγόμενες πρώτες ύλες, προϊόντα, μηχανήματα και εξοπλισμό για να αποφύγουν ακόμη υψηλότερα κόστη.
Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εμπορίου, οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 41% από τον προηγούμενο μήνα, φτάνοντας σχεδόν τα 30 δισ. δολάρια τον Μάιο, ενώ οι εξαγωγές ανήλθαν σε μόλις 19 δισ. δολάρια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα έλλειμμα εξωτερικού εμπορίου περίπου 11 δισ. δολαρίων τον περασμένο μήνα. Κρίνοντας από αυτούς τους δείκτες, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι πιθανό να διευρυνθεί σε περίπου 30 δισ. δολάρια τους πρώτους πέντε μήνες του έτους.
Παρά τους αυξανόμενους πληθωριστικούς κινδύνους, ο Ερντογάν από το 2018 ακολούθησε μια οικονομική πολιτική προσανατολισμένη στην ανάπτυξη και θέτοντας την καταπολέμηση του πληθωρισμού στο περιθώριο. Οπλισμένος με απόλυτες εξουσίες από τη μετάβαση της Τουρκίας σε προεδρικό σύστημα το 2018, είναι πλέον επικεντρωμένος στις επόμενες προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές, που θα πραγματοποιηθούν το αργότερο τον Ιούνιο του 2023, με τον ίδιο να πιστεύει ότι μια αναπτυσσόμενη οικονομία είναι ο καλύτερος τρόπος για να διατηρήσει τη λαϊκή υποστήριξη.
Ωστόσο, οι ξένες άμεσες επενδύσεις και επενδύσεις χαρτοφυλακίου έχουν μειωθεί στην Τουρκία από το 2018, στερώντας τη χώρα από κρίσιμα κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των χρόνιων τρεχουσών ελλειμμάτων της ενώ η οικονομία αναπτύσσεται. Η επίμονη προώθηση της ανάπτυξης από την κυβέρνηση έχει τροφοδοτήσει τις εισαγωγές και συνεπώς τη ζήτηση για συνάλλαγμα, ενισχύοντας την αδυναμία της λίρας. Η ζήτηση συναλλάγματος τροφοδοτήθηκε επίσης και από τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις προς το εξωτερικό χρέος, καθώς και από την εσωτερική φυγή από τη λίρα, για την προστασία των αποταμιεύσεων από την «καταιγίδα» του πληθωρισμού.
Το 2019 και το 2020 που επλήγη από την πανδημία του κορονοϊού, ο ρυθμός ανάπτυξης της Τουρκίας παρέμεινε κάτω από το 2% προτού εκτιναχθεί στο επιβλητικό 11% το 2021. Η δυναμική ανάπτυξης συνεχίστηκε, με το ΑΕΠ να αυξάνεται κατά 7,3% το πρώτο τρίμηνο του έτους. Μεγάλο μέρος αυτής της ανάπτυξης οφείλεται στη συσσωρευμένη ζήτηση μετά την άρση των περιορισμών της πανδημίας και στη συνέχεια στη βιασύνη για αγορά και τροφοδοσία αγαθών προτού ο καλπάζων πληθωρισμός διαβρώσει περαιτέρω την αξία της λίρας. Και ενώ οι τροχοί της οικονομίας συνέχισαν να περιστρέφονται, το κόστος των εισαγωγών που απαιτείται για τη διατήρηση της παραγωγής έχει αυξηθεί. Ως αποτέλεσμα, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της χώρας — ή έλλειμμα συναλλάγματος — διευρύνθηκε, κυρίως από το τελευταίο τρίμηνο του 2021. Το σωρευτικό έλλειμμα του 12μηνου έφτασε περίπου τα 26 δισ. δολάρια τον Απρίλιο.
Ένα έλλειμμα τέτοιου μεγέθους θα ήταν λιγότερο ανησυχητικό εάν η Τουρκία προσέλκυε άφθονες ξένες επενδύσεις, όπως έκανε τα προηγούμενα χρόνια υπό τον Ερντογάν. Το 2011, για παράδειγμα, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έφτασε το ρεκόρ των 74 δισ. δολαρίων, ποσό που αντιστοιχεί στο 9% του ΑΕΠ, αλλά η Τουρκία μπόρεσε να το χρηματοδοτήσει χάρη στην εισροή ξένων κεφαλαίων, με τη λίρα να χάνει μόνο το 11% περίπου της αξίας της έναντι του δολαρίου εκείνη τη χρονιά.
Οι ξένες επενδύσεις έχουν επιβραδυνθεί από το 2013 υπό τον αντίκτυπο των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών τάσεων, σε συνδυασμό με την εντεινόμενη οικονομική αδυναμία της Τουρκίας. Ως αποτέλεσμα, η χρηματοδότηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών έρχεται πλέον να επιβαρύνει τις απότομες υποτιμήσεις της λίρας. Μόνο 5 δισ. δολάρια σε ξένα κεφάλαια βοήθησαν στην κάλυψη του κενού των 21,1 δισ. δολαρίων τους πρώτους τέσσερις μήνες του έτους, ενώ η χώρα «έκαψε» αποθεματικά ύψους 4,4 δισ. δολαρίων. Υπήρξε επίσης εισροή 11,7 δισ. δολαρίων σε συνάλλαγμα άγνωστων πηγών, που εμφανίζονται στην ενότητα «καθαρό σφάλμα και έλλειμμα» του ισοζυγίου πληρωμών. Η λίρα, εν τω μεταξύ, έχασε το 8% της αξίας της έναντι του δολαρίου από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο, παρά όλες τις παρεμβάσεις της Άγκυρας για να τη στηρίξει, χρησιμοποιώντας δανεισμένο συνάλλαγμα.
Πέρα από το αυξανόμενο χάσμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, η χώρα επιβαρύνεται με αποπληρωμές εξωτερικού χρέους 181 δισ. δολαρίων τους επόμενους 12 μήνες - ένας άλλος παράγοντας που ωθεί τη ζήτηση και τις τιμές του ξένου συναλλάγματος προς τα πάνω.
Μετά τη νομισματική αναταραχή του Δεκεμβρίου, η τάση των Τούρκων για απόκτηση συναλλάγματος έχει υποχωρήσει και η ζήτηση προέρχεται πλέον κυρίως από εισαγωγές και υποχρεώσεις εξωτερικού χρέους. Η λίρα, η οποία διαπραγματευόταν στην περιοχή του 1 προς 15 έναντι του δολαρίου τον Μάιο, πέρασε το 1 προς 17 στις αρχές Ιουνίου. Αν σύντομα η τιμή του δολαρίου φτάσει τις 18 λίρες, δεν θα αποτελέσει έκπληξη.
Η σοβαρότερη συνέπεια της αύξησης των τιμών συναλλάγματος είναι ο άμεσος αντίκτυπός τους στο κόστος παραγωγής μέσω των εισαγωγών, μεταξύ των οποίων και οι εισαγωγές ενέργειας. Ο ετήσιος καταναλωτικός πληθωρισμός της Τουρκίας εκτινάχθηκε στο 73,5% τον Μάιο, απειλώντας να φτάσει το 100% τους επόμενους μήνες.
Σε μια νέα προσπάθεια να καταστήσει πιο ελκυστική την αποταμίευση σε λίρες, το υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα έναν νέο τύπο εγχώριων ομολόγων για ιδιώτες επενδυτές, συνδεδεμένα με τα έσοδα των κρατικών αεροδρομίων και λιμανιών.
Τα ομόλογα, που παρουσιάστηκαν επίσης και ως μέτρο για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, οδήγησαν γρήγορα σε απογοήτευση δεδομένων των μελλοντικών αποδόσεων τους. Τα συνδυασμένα έσοδα του προϋπολογισμού από τα αεροδρόμια και τα λιμάνια προβλέπονται φέτος σε 874 εκατ. λίρες (50,6 εκατ. δολάρια). Τα ομόλογα θα έχουν απόδοση τριών μηνών 5,3% και ετήσια απόδοση 23%, σύμφωνα με το τουρκικό ΥΠΟΙΚ. Τέτοια επιτόκια είναι απίθανο να προσελκύσουν μεγάλο ενδιαφέρον τη στιγμή που ο καταναλωτικός πληθωρισμός οδεύει προς τριψήφιο νούμερο.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
