Συνολικά οκτώ φορές έχει αυξηθεί η φορολογία στα αλκοολούχα ποτά στην Ελλάδα από το 1998 μέχρι σήμερα, με τις τέσσερις αυξήσεις να έχουν πραγματοποιηθεί στο διάστημα 2009-2010, οδηγώντας σε υπερδιπλασιασμό του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης των αλκοολούχων ποτών.
Όπως προκύπτει από τα συμπεράσματα της νέας μελέτης του ΙΟΒΕ, με τίτλο «Ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών στην Ελλάδα: Συμβολή στην οικονομία και προοπτικές», ο ΕΦΚ αυξήθηκε κατά… 95% την περίοδο 2009-2021, ενώ η συνολική αύξησή του το 2010 ήταν 87% σε σχέση με το 2009 και 125% σε σχέση με το φορολογικό καθεστώς 2005-2008!
Παράλληλα, ο ΦΠΑ έχει αυξηθεί κατά 5 εκατοστιαίες μονάδες στο 24%, από 19%, γεγονός που δημιουργεί περαιτέρω πιέσεις στην κατανάλωση, καθώς σε συνδυασμό με την αύξηση του ΕΦΚ, οι τελικές τιμές των αλκοολούχων ποτών κατέγραψαν σημαντική άνοδο. Πλέον το μερίδιο των φόρων (ΕΦΚ και ΦΠΑ) ανέρχεται στο 55,1% της τελικής τιμής ενός τυπικού αλκοολούχου ποτού έναντι 45,5% το 2009.
Στην κατηγορία των αλκοολούχων ποτών περιλαμβάνονται όλα τα ποτά που περιέχουν τουλάχιστον 15 βαθμούς αιθυλικής αλκοόλης και αντιμετωπίζουν κοινό φορολογικό πλαίσιο. Στις επιμέρους κατηγορίες ανήκουν το ουίσκι, τα λευκά ποτά (βότκα, τζιν, ρούμι, τεκίλα), τα λικέρ, το κονιάκ / brandy, τα RTD’S (Ready-to-Drink Cocktails – έτοιμα προς κατανάλωση), το oύζο και το τσίπουρο. Τα αλκοολούχα ποτά εντάσσονται στην ευρύτερη κατηγορία των οινοπνευματωδών ποτών, στην οποία περιλαμβάνονται όλες οι κατηγορίες ποτών που εμπεριέχουν αιθυλική αλκοόλη, όπως το κρασί και η μπύρα.
Πώς διαμορφώνεται η φορολογική πολιτική στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα οι επιμέρους κατηγορίες οινοπνευματωδών ποτών έχουν διαφορετική φορολογική αντιμετώπιση. Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία που έχει επεξεργαστεί το ΙΟΒΕ, ο υψηλότερος συντελεστής ΕΦΚ, ο οποίος υπολογίζεται επί 100 λίτρων αιθυλικής αλκοόλης του προϊόντος, εφαρμόζεται στα αλκοολούχα ποτά – 2.550 ευρώ – και συγκεκριμένα σε ουίσκι, βότκα, τζιν κ.α. Στο ούζο και το τσίπουρο ο ΕΦΚ υπολογίζεται στο ήμισυ του φόρου (1.275 ευρώ), ενώ το προϊόν απόσταξης διήμερων αποσταγματοποιών (τσίπουρο διημέρων ή χύμα τσίπουρο) για προσωπική χρήση φορολογείται μέχρι 31/3/2022 με εφάπαξ κατ’ αποκοπή φόρο ύψους 0,59 ευρώ ανά λίτρο έτοιμου προϊόντος (ή αλλιώς 140 ευρώ ανά 100 λίτρα αιθυλικής αλκοόλης). Η μπύρα φορολογείται με διαφορετικό τρόπο και με την αύξηση που σημειώθηκε τον Ιούνιο του 2016, ο φόρος διαμορφώθηκε στα ίδια περίπου επίπεδα (1.250 ευρώ) σχεδόν με το ούζο και το τσίπουρο. Το 2019 καταργήθηκε ο φόρος 0,20 ανά λίτρο που είχε επιβληθεί στο κρασί από το 2016.
Η Ελλάδα έχει τον υψηλότερο συντελεστή ΕΦΚ ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ-27, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης, με τον ειδικό φόρο να είναι μάλιστα υψηλότερος κατά 1.400 ευρώ από τον μέσο όρο γειτονικών και τουριστικά ανταγωνιστικών χωρών. Η αύξηση των φόρων και των τιμών έχει πρόσθετες αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στην εγχώρια αγορά, αυξάνοντας τα κίνητρα παράνομου εμπορίου, όσο και στο τουριστικό προϊόν, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητά του.
Ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών συνεισφέρει σημαντικά στα φορολογικά έσοδα του κράτους, τόσο μέσω του ΕΦΚ αλκοολούχων ποτών και του ΦΠΑ, όσο και με τους φόρους εισοδήματος και τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης των εργαζόμενων στον κλάδο. Ενδεικτικά, τα έσοδα από τον ΕΦΚ στα αλκοολούχα ποτά (περιλαμβάνονται ούζο και τσίπουρο) διαμορφώθηκαν το 2021 σε 266 εκατ. ευρώ, έναντι 209 εκατ. ευρώ το 2020, λόγω της πτώσης της αγοράς, ενώ τα έσοδα από τον ΕΦΚ στη μπύρα ανήλθαν στα 170 εκατ. ευρώ, έναντι 153 εκατ. ευρώ το 2020.
Η ανάγκη αναπροσαρμογής του φορολογικού πλαισίου των ΕΦΚ στην Ευρώπη οδήγησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 11 Απριλίου 2022 να ξεκινήσει δημόσια διαβούλευση για την αξιολόγηση και πιθανή αναθεώρηση της οδηγίας 92/84/ΕΟΚ για τους ελάχιστους συντελεστές ειδικού φόρου κατανάλωσης αλκοόλης. Σκοπός της διαβούλευσης είναι να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των ελάχιστων συντελεστών ειδικών φόρων κατανάλωσης για την αλκοόλη και τα αλκοολούχα ποτά, οι οποίοι δεν έχουν επικαιροποιηθεί από το 1992, καθώς και της φορολογικής βάσης (όγκος ή περιεκτικότητα των ποτών σε αλκοόλη), προκειμένου να εξακριβωθεί εάν εξακολουθούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τους στόχους πολιτικής, παρά την εξέλιξη των προτύπων αγοράς και κατανάλωσης.
Τα δύο σενάρια μείωσης του ΕΦΚ και η επίπτωσή τους
Οι συνεχείς αυξήσεις του ΕΦΚ τη διετία 2009-2010, σε συνδυασμό με την υποχώρηση των εισοδημάτων έχουν μειώσει σημαντικά την κατανάλωση των νόμιμων αλκοολούχων ποτών, με σαφείς ενδείξεις υποκατάστασης από παράνομα ποτά, αμφιβόλου ποιότητας, δημιουργώντας παράλληλα φορολογικά κενά στον κρατικό προϋπολογισμό και οικονομική πίεση στις νόμιμες επιχειρήσεις. Η κρίση της πανδημίας το 2020 επιβάρυνε το οικονομικό περιβάλλον, με σαφείς επιπτώσεις στην αγορά αλκοολούχων ποτών, ιδιαίτερα στην κατηγορία της επιτόπιας κατανάλωσης, αλλά και με ακόμα πιο αρνητικές συνέπειες σε όρους προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης. Η ανάγκη περιορισμού της παράνομης αγοράς, αλλά και στήριξης του κλάδου από τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας και της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης συνηγορούν υπέρ της αλλαγής της φορολόγησης των αλκοολούχων ποτών στην Ελλάδα, επισημαίνει το ΙΟΒΕ παρουσιάζοντας δύο σενάρια μείωσης του ΕΦΚ, αλλά και τα οφέλη από ενδεχόμενη υλοποίησή τους.
Στο πρώτο σενάριο εκτιμάται μια οριζόντια μετακύλιση της μείωσης των φόρων στις τελικές τιμές σε όλα τα κανάλια, δηλαδή και στη λιανική και στην επιτόπια κατανάλωση (HORECA), ενώ στο δεύτερο σενάριο εκτιμάται ότι οι επιχειρήσεις στην αγορά HORECA δεν μετακυλούν τον μειωμένο φόρο στις τιμές αλλά προσαρμόζουν τα περιθώρια κέρδους τους. Αναλυτικά:
Σενάριο Α
Το πρώτο σενάριο αφορά στη μετακύλιση μείωσης του φόρου στις τιμές σε όλα τα τμήματα της αγοράς και σε αυτό αναλύονται οι πιθανές επιδράσεις στις πωλήσεις των νόμιμων αλκοολούχων ποτών από μια αναπροσαρμογή της φορολογίας των αλκοολούχων στην Ελλάδα, έχοντας ως άξονα την προσαρμογή του ΕΦΚ προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (1.800 ευρώ / 100 lt αιθυλικής αλκοόλης).
Εκτιμάται ότι η μείωση του ΕΦΚ δεν θα οδηγήσει σε μεγάλη επέκταση της κατανάλωσης, αλλά αντίθετα θα συνεισφέρει στη μείωση του παράνομου εμπορίου και στην αντικατάσταση της κατανάλωσης που δεν καταγράφεται, με νόμιμη κατανάλωση. Η νόμιμη κατανάλωση είναι ελεγχόμενη και ασφαλής, ενώ παράλληλα τονώνει τα φορολογικά έσοδα και ενδυναμώνει το νόμιμο τμήμα της αγοράς, στηρίζοντας τον κλάδο στη διάρκεια της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης και δημιουργώντας ένα εύρωστο επιχειρηματικό περιβάλλον μεσοπρόθεσμα.
Η εκτίμηση της αγοράς στηρίζεται σε υποθέσεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ και της δραστηριότητας στην εστίαση και τον τουρισμό, οι οποίες βοηθούν αντιστοίχως την εκτίμηση για την κατ’ οίκον και την επιτόπια κατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Οι υποθέσεις για τα στοιχεία αυτά διατηρούνται σταθερές το 2023, δίνοντας το περιθώριο να εξεταστούν οι επιδράσεις σε ένα σενάριο μείωσης του ΕΦΚ, συγκρινόμενες με το σενάριο όπου ο ΕΦΚ παραμένει στο υφιστάμενο επίπεδο. Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι τιμές των παραμέτρων των υποθέσεων, ενώ σημειώνεται ότι η εκτίμηση για το ΑΕΠ στηρίζεται στις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Spring 2022 Economic Forecast).
ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ (ΕΦΑΠΑΞ ΜΕΙΩΣΗ ΕΦΚ)
Η μείωση του ΕΦΚ στον ευρωπαϊκό μέσο όρο (1.800 ευρώ / 100 λίτρα αιθυλικής αλκοόλης) εκτιμάται ότι θα εξορθολογήσει και θα ενισχύσει την αγορά αλκοολούχων ποτών. Ειδικότερα, εκτιμάται ότι η μείωση του ΕΦΚ με την αντίστοιχη μείωση των τιμών θα ενισχύσει κυρίως την καταγεγραμμένη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και όχι την πραγματική κατανάλωση. Οι επίσημες πωλήσεις αναμένεται να διαμορφωθούν στα 5,3 εκ. 9λιτρα κιβώτια με τη μείωση του ΕΦΚ, έναντι 4,5 εκ. που θα διαμορφώνονταν στο σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ στο υφιστάμενο επίπεδο των 2.550 ευρώ / 100 λίτρα αιθυλικής αλκοόλης.
Οι πωλήσεις αναμένεται να εμφανίσουν αύξηση το 2023 και στο σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ, καθώς έχει θεωρηθεί ότι το ΑΕΠ θα αυξηθεί και θα τονωθούν οι τουριστικές ροές και ο κλάδος εστίασης, με αποτέλεσμα η αγορά να παρουσιάσει αύξηση κατά 7,5%. Με τις ίδιες υποθέσεις για το ΑΕΠ και την εστίαση και τον τουρισμό αλλά με μείωση του ΕΦΚ οι καταγεγραμμένες πωλήσεις αναμένεται να αυξηθούν το 2023 κατά 26,6%, δηλαδή όσο περίπου και το 2021 έπειτα από την ισχυρή ανάκαμψη της οικονομίας.
Συνεπώς, η μείωση του ΕΦΚ εκτιμάται ότι θα ενισχύσει την καταγεγραμμένη κατανάλωση κατά 810 χιλ. 9λιτρα κιβώτια, συγκριτικά με το σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ. Στην κατηγορία των αλκοολούχων ποτών εκτιμάται ότι οι πωλήσεις θα είναι κατά 659 χιλ. κιβώτια υψηλότερες, ενώ στο ούζο και στο τσίπουρο κατά 94 χιλ. και 57 χιλ. περισσότερα κιβώτια αντίστοιχα. Σημειώνεται ότι με διαφορετικό βαθμό μετακύλισης της μείωσης του ΕΦΚ στις τελικές τιμές προκύπτει ακόμα μεγαλύτερη διαφορά. Για παράδειγμα αν η μετακύλιση φτάσει το 90%, τότε λόγω μεγαλύτερης μείωσης τιμής και συνεπώς μεγαλύτερης αύξησης των καταγεγραμμένων πωλήσεων η διαφορά μεταξύ σεναρίου διατήρησης και μείωσης του ΕΦΚ φτάνει τα 911 χιλ. 9λιτρα κιβώτια, με αντίστοιχες μεταβολές και στα υπόλοιπα μεγέθη.
Τα έσοδα από ΕΦΚ εκτιμώνται μικρότερα κατά 50 εκ. ευρώ, εφόσον ο συντελεστής του ΕΦΚ μειωθεί κατά 29,4%, Ωστόσο, οι υπόλοιπες κατηγορίες εσόδων θα αυξηθούν, λόγω ακριβώς της επέκτασης της αγοράς που θα προέλθει από τον μειωμένο ΕΦΚ, με αποτέλεσμα τα έσοδα από τον ΦΠΑ να είναι αυξημένα κατά 40,8 εκ., λόγω διεύρυνσης της αγοράς και τα έσοδα από τη φορολογία κερδών των επιχειρήσεων να είναι κατά 5,4 εκ. πιο υψηλά σε σύγκριση με το σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ. Επιπλέον, λόγω της αύξησης της απασχόλησης, τα έσοδα από τη φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων είναι υψηλότερα κατά 15,3 εκ. στο σενάριο μείωσης του ΕΦΚ. Συνολικά, τα έσοδα από τις παραπάνω κατηγορίες εκτιμάται ότι θα υπερβούν κατά 11,5 εκ. τα έσοδα που θα προέκυπταν στην αγορά με τη διατήρηση του ΕΦΚ.
Εκτός από τις πωλήσεις και τα φορολογικά έσοδα, θετικές αναμένονται οι επιδράσεις στην ευρύτερη οικονομία, με αύξηση του ΑΕΠ και της απασχόλησης, εφόσον υιοθετηθεί το σενάριο μείωσης του ΕΦΚ. Το ΑΕΠ από την ευρύτερη αλυσίδα αξίας αναμένεται να ενισχυθεί κατά 159 εκ., με μεγαλύτερη επίδραση στο κανάλι της HORECA, αλλά και στην παραγωγή. Η απασχόληση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά περίπου 5,5 χιλ. άτομα, στο σενάριο μείωσης του ΕΦΚ, καθώς λόγω επέκτασης της καταγεγραμμένης κατανάλωσης αναμένεται να ενισχυθούν τα επίσημα κανάλια διανομής. Η μεγαλύτερη επίδραση αναμένεται στους κλάδους φιλοξενίας με πρόσθετες 4,5 χιλ. θέσεις απασχόλησης.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ενδεχόμενη μεγαλύτερη μετακύλιση της μείωσης του ΕΦΚ στις τελικές τιμές (π.χ. στο 90%) θα προσφέρει περισσότερα θετικά αποτελέσματα. Τα φορολογικά έσοδα αναμένεται να είναι αυξημένα κατά 21,9 εκ., το ΑΕΠ κατά 172 εκ. και η απασχόληση κατά 5.924 θέσεις.
Σενάριο Β
Το δεύτερο σενάριο αφορά σε μερική μετακύλιση της μείωσης φόρου στις τιμές και μεταβολή περιθωρίων. Στην αγορά on-trade (HORECA), σε αντίθεση με την αγορά λιανικής (supermarket, κάβες), είναι αρκετά πιο πιθανό οι αυξομειώσεις των φορολογικών συντελεστών να μην επηρεάζουν τις τελικές τιμές, αλλά να οδηγούν σε προσαρμογή των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων . Η μείωση του φορολογικού συντελεστή ΕΦΚ στα αλκοολούχα ποτά κατά 29,4% θα οδηγήσει σε τουλάχιστον μερική μείωση των τιμών στη λιανική, αλλά οι επιχειρήσεις στην HORECA ενδέχεται να διατηρήσουν τις τιμές σταθερές.
Ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση εκτιμάται ότι η οικονομία θα έχει όφελος, καθώς η αύξηση του περιθωρίου κέρδους για τις επιχειρήσεις, λόγω της σημαντικής μείωσης του ΕΦΚ, εκτιμάται ότι επιδρά:
• Στην απασχόληση του κλάδου, διατηρώντας θέσεις εργασίας λόγω της τρέχουσας αβεβαιότητας ή και αυξάνοντας τις θέσεις εργασίας.
• Στα κίνητρα των επιχειρήσεων να περάσουν στη νόμιμη αγορά αλκοολούχων, με θετικά αποτελέσματα σε όλη την οικονομία.
Οι υποθέσεις ακολουθούν την προηγούμενη ανάλυση όσον αφορά στη μετακύλιση της μείωσης του ΕΦΚ στις λιανικές τιμές. Η διαφορά μεταξύ των σεναρίων έγκειται στη μη-μετακύλιση της μείωσης του ΕΦΚ στις τελικές τιμές στην on-trade αγορά (HORECA), η οποία υπεισέρχεται στην ανάλυση ως αύξηση του περιθωρίου κέρδους για τις επιχειρήσεις στον τομέα HORECA.
ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ (ΕΦΑΠΑΞ ΜΕΙΩΣΗ ΕΦΚ)
Σε αυτό το σενάριο, με μείωση της τελικής τιμής στην off-trade αγορά, σταθερής τιμής και αύξησης περιθωρίων στην on-trade αγορά, οι επίσημες πωλήσεις αναμένεται να διαμορφωθούν στα 4,8 εκ. 9λιτρα κιβώτια με τη μείωση του ΕΦΚ, έναντι 4,5 εκ. που θα διαμορφώνονταν στο σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ στο υφιστάμενο επίπεδο των 2.550 ευρώ / 100 λίτρα αιθυλικής αλκοόλης, ενώ σε σύγκριση με το πρώτο σενάριο δεν υπάρχει η αύξηση της αγοράς στην on-trade αγορά.
Οι καταγεγραμμένες πωλήσεις αναμένεται να αυξηθούν το 2023 κατά 14,7%, συνεπώς η μείωση του ΕΦΚ αναμένεται να ενισχύσει την καταγεγραμμένη κατανάλωση κατά 306 χιλ. 9λιτρα κιβώτια, συγκριτικά με το σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ. Στην κατηγορία των αλκοολούχων ποτών εκτιμάται ότι οι πωλήσεις θα είναι κατά 255 χιλ. κιβώτια υψηλότερες, ενώ στο ούζο και στο τσίπουρο κατά 33 χιλ. και 18 χιλ. περισσότερα κιβώτια αντίστοιχα.
Τα έσοδα από τον ΕΦΚ θα καταγράψουν πτώση κατά 77 εκ., εφόσον ο συντελεστής θα μειωθεί κατά 29,4%. Ωστόσο, οι υπόλοιπες κατηγορίες εσόδων θα αυξηθούν, λόγω ακριβώς της επέκτασης της αγοράς που θα προέλθει από τον μειωμένο ΕΦΚ. Σημαντικό μέρος των αυξημένων εσόδων θα προέλθει από τον ΦΠΑ, καθώς η αύξηση των περιθωρίων στην αγορά HORECA αλλά και η επέκταση της νόμιμης κατανάλωσης θα ενισχύει τα έσοδα από τον ΦΠΑ κατά 52,2 εκ., ενώ τα έσοδα από τη φορολογία κερδών των επιχειρήσεων αναμένεται να είναι κατά 6,1 εκ. πιο υψηλά σε σύγκριση με το σενάριο διατήρησης του ΕΦΚ. Επιπλέον, λόγω της αύξησης της απασχόλησης αναμένεται η φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων να επεκταθεί κατά 30,5 εκ. στο σενάριο μείωσης του ΕΦΚ. Συνολικά, τα έσοδα από τις παραπάνω κατηγορίες εκτιμάται ότι θα είναι υψηλότερα κατά περίπου 12,0 εκ. σε σύγκριση με τα έσοδα που θα προέκυπταν στην αγορά με τη διατήρηση του ΕΦΚ, συνεπώς δεν διαφοροποιούνται από τα αποτελέσματα του πρώτου σεναρίου.
Σημαντικό στοιχείο στο δεύτερο σενάριο είναι η ενίσχυση των κινήτρων των επιχειρήσεων για αύξηση ή για διατήρηση των θέσεων απασχόλησης, καθώς και η αύξηση των κινήτρων για διάθεση νόμιμων αλκοολούχων ποτών. Η αύξηση του περιθωρίου αναμένεται να αυξήσει και την πολλαπλασιαστική επίδραση του κλάδου στην οικονομία, μέσω τόνωσης του ΑΕΠ. Επίσης, η διατήρηση των θέσεων απασχόλησης, ιδιαίτερα σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας και αστάθειας όπως το σημερινό, αναμένεται να εξοικονομήσει πόρους από ενδεχομένες δημοσιονομικές παρεμβάσεις στήριξης της απασχόλησης (επιδόματα ανεργίας, κ.λπ.), το όφελος των οποίων δεν έχει προσμετηρθεί στους παραπάνω υπολογισμούς.
Ενδεικτικά όμως η ανάγκη επιδότησης 5 χιλ. ανέργων θα προκαλούσε 26,2 εκ. ευρώ πρόσθετες δημόσιες δαπάνες για ένα έτος, κόστος το οποίο εξοικονομείται με τη διατήρηση αυτών των θέσεων απασχόλησης.
Το ΑΕΠ από την ευρύτερη αλυσίδα αξίας αναμένεται να ενισχυθεί κατά 314 εκ. ευρώ, με μεγαλύτερη επίδραση στο κανάλι της HORECA, αλλά και στην παραγωγή, ενώ η απασχόληση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά περίπου 11,3 χιλ. άτομα.
