Ο περιοριστικός δημοσιονομικός δρόμος που θα πρέπει να ακολουθήσει η ελληνική κυβέρνηση τους επόμενους μήνες και χρόνια, φάνηκε περίτρανα όλες τις προηγούμενες μέρες και με τη μετακύλιση του βάρους από τα μέτρα στήριξης για την ακρίβεια, στην κάλυψη του κόστους των φυσικών καταστροφών. Η απόφαση να μην υπάρξει νέα παράταση του market pass, αλλά και το σχέδιο για ένα ειδικό τέλος που θα χρηματοδοτεί το ψηλότερο – σε μόνιμη βάση από εδώ και πέρα - ειδικό αποθεματικό του Προϋπολογισμού για έκτακτα γεγονότα , έκαναν ακόμη πιο εμφανή την πολύ μεγάλη σημασία που έχουν τα κοινοτικά κονδύλια προς δύο κατευθύνσεις: Ως εργαλείο στήριξης της ανάπτυξης (δηλαδή του στόχου για τον οποίο αποφασίσθηκαν), αλλά και των εκτάκτων (ή πιο μόνιμων πλέον) αναγκών που προκάλεσαν οι καταστροφές κυρίως στη Θεσσαλία και στον Έβρο, αλλά και σε άλλες περιοχές
Το διπλό αυτό «ανάχωμα» των κοινοτικών κονδυλίων, όπως εξηγούν αρμόδιες πηγές, προσφέρει μία πάρα πολύ σημαντική διέξοδο πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ. Συνιστά όμως και μία πολύ μεγάλη πρόκληση: Τα λεφτά πρέπει να πιάσουν τόπο.
Η αλήθεια είναι ότι το στοίχημα ήταν πάρα πολύ φιλόδοξο από πριν, εξηγούν οι ίδιες πηγές, θυμίζοντας πως ποτέ στο παρελθόν η ελληνική κρατική μηχανή (όχι μόνο τα υπουργεία αλλά και οι ενδιάμεσοι φορείς και η τοπική αυτοδιοίκηση), αλλά και ο ιδιωτικός τομέας δεν είχε κληθεί να διαχειρισθεί ένα τόσο μεγάλο ποσό. Πριν τις νέες καταστροφές θα έπρεπε να καταφέρει το σύνολο της κρατικής μηχανής να διπλασιάσει ταχύτητα δαπανώντας αντί για 5 δισ. ευρώ, περίπου 10 δισ. ευρώ ετησίως και μάλιστα με ασφυκτικές προθεσμίες. Είναι ενδεικτικό της δυσκολίας πως το Ταμείο Ανάκαμψης δεν συνδέεται με την πορεία απορρόφησης των κονδυλίων (όπως τα ΕΣΠΑ), αλλά με ορόσημα και μεταρρυθμίσεις που αν δεν γίνουν μέχρι κεραίας, δεν έρχονται οι δόσεις σε ένα σχήμα που τελειώνει χωρίς δικαίωμα παράτασης για αναθεωρήσεις το 2026.
Τα λεφτά από την ΕΕ και οι απορροφήσεις
Πόσα είναι τα λεφτά; Μετά τον άξονα REPowerEU το Ταμείο Ανάκαμψης θα φτάσει σε αξία τα 36 δισ. ευρώ, εκ των οποίων επιδοτήσεις θα είναι τα 18,5 δισ. ευρώ περίπου. Το μεγάλο στοίχημα για τα «παραδοσιακά» έργα τώρα αρχίζει αφού πέρυσι οι δαπάνες του Ταμείου Ανάκαμψης ήταν 2,843 δισ. ευρώ και στο επτάμηνο Ιανουαρίου – Ιουλίου του 2023 στην εκτέλεση Προϋπολογισμού οι δαπάνες ήταν 415 εκατ. ευρώ έναντι στόχου για την ίδια περίοδο 1,495 δισ. ευρώ και ετήσιου στόχου για δαπάνη 3,662 δισ. ευρώ…
Οι δαπάνες από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (που περιλαμβάνει τα 2 ΕΣΠΑ, τον αναπτυξιακό και άλλα εθνικά έργα), έχουν υπολογισθεί για φέτος στα 8,3 δισ. ευρώ. Το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 συνδέεται με επιδοτήσεις 20,9 δισ. ευρώ από την ΕΕ. Επιπλέον φέτος λήγει το προηγούμενο ΕΣΠΑ και γίνεται ένας παράλληλος αγώνας δρόμου για να καλυφθούν «τρύπες» σε κάποια προγράμματα, αλλά και να περάσουν στο νέο ΕΣΠΑ δράσεις που ξεπερνούν τον προϋπολογισμό σε άλλα (πχ στο Ανταγωνιστικότητα που κάλυψε και τις δαπάνες για την πανδημία υπάρχει υπερδέσμευση στο 144% των διαθέσιμων πόρων με βάση τα στοιχεία έως 4 Αυγούστου). Μέχρι στιγμής στο 7μηνο η δαπάνη του ΠΔΕ φτάνει στα 4,9 δισ. ευρώ και είναι άνω του στόχου.
Οι επόμενες κινήσεις στο Ταμείο Ανάκαμψης
Στο Ταμείο Ανάκαμψης το αίτημα που θα κατατεθεί στις Βρυξέλλες τις επόμενες μέρες (αφού πρώτα τα υπουργεία στείλουν τις αλλαγές που θέλουν να κάνουν), θα προβλέπει μία έκτακτη - δεύτερη κατά σειρά - αναθεώρηση 600 εκατ. ευρώ την οποία πέτυχε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης να λάβει από την επικεφαλής της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στο πλαίσιο του συνολικού πακέτου της ΕΕ των έως 2,25 δισ. ευρώ.
Η αναθεώρηση θα αφορά στη μεταφορά των επιδοτήσεων των 600 εκατομμυρίων ευρώ περίπου προς έργα που συνδέονται με την πρόληψη και με την αποκατάσταση των φυσικών καταστροφών, κυρίως στο θεσσαλικό κάμπο. Μάλιστα ένα μέρος από τα κονδύλια επιχειρείται να έρθει στην αγορά φέτος.
Η επιχείρηση αυτή της αναθεώρησης θα πρέπει να γίνει παράλληλα με την ολοκλήρωση όλων των εκκρεμοτήτων για την δόση την οποία έχει αιτηθεί η Ελλάδα (και αφορά στα ορόσημα και στους στόχους του 2022), αλλά και να ακολουθήσουν 2 ακόμα αιτήματα εντός του έτους. Το ένα αφορά τις επιδοτήσεις με βάση τα ορόσημα και τους στόχους του πρώτου εξαμήνου και είναι το πιο «απαιτητικό», ενώ το αίτημα για την ετήσια δόση στο σκέλος των δανείων του 2023 είναι πιο ομαλό, καθώς λόγω του υψηλού κόστους δανεισμού οι εν λόγω χρηματοδοτήσεις έχουν υψηλή ζήτηση.
Αναφορικά με την αναθεώρηση, υπάρχουν πολλές κινήσεις. Κάποια έργα από την πρώτη (κανονική) αναθεώρηση του Ταμείου Ανάκαμψης (στο αίτημα που έγινε 31 Αυγούστου) απεντάχθηκαν και θα γίνουν από πόρους του ΕΣΠΑ ή από κρατική δαπάνη, γιατί η υλοποίησή τους αποδεικνύεται βραδύτερη του αναμενόμενου μεταξύ των οποίων και κάποια αντιπλημμυρικά έργα. Επίσης, μένει να φανεί πώς θα αναπροσαρμοσθούν οι επενδύσεις στον ΟΣΕ, με τα επιπλέον έργα αποκατάστασης της καταστροφής να οδεύουν προς το Ταμείο Ανάκαμψης (προς το παρόν το κόστος έχει ξεπεράσει τα 150 εκατ. ευρώ με την καταγραφή να συνεχίζεται), ενώ η σηματοδότηση όλης της γραμμής (που θα ολοκληρωνόταν τον Σεπτέμβριο- Νοέμβριο) είναι δεδομένο πως θα καθυστερήσει. Σύμφωνα με τον αρμόδιο υπουργό Χρήστο Σταϊκούρα το σύνολο της αποκατάστασης στο δίκτυο (γραμμές, υποδομές, σταθμοί κλπ), θα πάρει ακόμη και ένα με ενάμιση έτος για να ολοκληρωθεί. Συνολικά, αναφέρει πως παρεμβάσεις αξίας 600 εκατομμυρίων ευρώ για υποδομές και αποκατάσταση θα μπορούν να γίνουν στις περιοχές που έχουν κηρυχθεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης με διαδικασία fast track, εντασσόμενες στο Ταμείο Ανάκαμψης και με ορίζοντα ολοκλήρωσης το τέλος του 2025. Επίσης σύμφωνα με τον αρμόδιο αναπληρωτή υπουργό Ανάπτυξης Νίκο Παπαθανάση, στην πρόταση αναθεώρησης θα δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη φυσικών καταστροφών, ενώ επεκτείνεται σημαντικά το πρόγραμμα καθαρισμού δασών και διάνοιξης δασικών οδών και ζωνών «Anti-nero».
Η διπλή αλλαγή στο ΕΣΠΑ
Από την άλλη πλευρά υπάρχει και το ΕΣΠΑ το οποίο βρίσκεται επίσης σε ένα σταυροδρόμι . Έως το τέλος του έτους ολοκληρώνεται το ΕΣΠΑ 2014-2020 (ισχύει οριζόντια 3ετής για όλα τα κράτη) και με απορρόφηση στο 87% επιχειρείται να μην χαθούν κονδύλια. Θα επαναδρομολογηθούν σε επενδύσεις και σε αποζημιώσεις 250 εκατομμυρίων ευρώ από αυτά τα κονδύλια που δεν έχουν δαπανηθεί για τις άμεσες ανάγκες αποκατάστασης και στήριξης του 2023 (είτε πρόκειται και αποζημιώσεις εργαζομένων και άλλες κοινωνικές παροχές, είτε πρόκειται για άμεση αποκατάσταση υποδομών σιδηροδρόμου οδικών αξόνων οδικού συστήματος και ύδρευσης).
Μαζί με τις δαπάνες του Ταμείου Ανάκαμψης που θα δρομολογηθούν για φέτος, συνιστούν την κύρια πηγή των 400 εκατομμυρίων ευρώ που επιχειρείται από κοινοτικά κονδύλια να έρθουν άμεσα για να αντιμετωπιστεί η καταστροφή στη Θεσσαλία. Για το 2023 το κονδύλιο των 400 εκατ ευρώ από την ΕΕ συμπληρώνεται από τα 600 εκατομμύρια του συμπληρωματικού προϋπολογισμού, διαμορφώνοντας το 1 δισ. ευρώ που επιχειρείται να καλύψει τις άμεσες ανάγκες αντιμετώπισης της καταστροφής.
Μετά το 2023 προβλέπεται να διατεθούν 1,5 δισ. ευρώ από το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 των 20,5 δισ. ευρώ. Συμπληρώνοντας το σχήμα των παρεμβάσεων που πρέπει να γίνουν τα επόμενα χρόνια με μετακίνηση κονδυλίων από άλλους στόχους και ενέργειες μέσω αναθεώρησης.
Παράλληλα θα γίνουν τα αιτήματα για το Ταμείο Αλληλεγγύης (από το οποίο θα επιχειρηθεί να έρθει φέτος μία προκαταβολή), ενώ θα ακολουθήσει και το αίτημα από Ταμείο Αγροτικής Υποστήριξης. Και όλα αυτά επιπλέον των 2,1 δισ. ευρώ επιδοτήσεων από το ΕΑΠΑ και από το Ταμείο Ανάκαμψης που ήδη ήταν διαθέσιμα για πρόληψη της κλιματικής αλλαγής, αλλά και με το δάνειο από την ΕΤΕπ που έχει δρομολογηθεί μεν αλλά είναι ακόμη υπό εξέταση αν θα ενεργοποιηθεί γιατί «χτυπά» στο έλλειμμα.
Τα επόμενα βήματα και η στάση της Γερμανίας
Το πρώτο μέλημα είναι μαζί με τις Βρυξέλλες μέσω της Task Force που δημιουργήθηκε, να «τρέξουν» όλες οι αναγκαίες κινήσεις με πρώτα βήματα αυτά που αφορούν τα λεφτά του 2023. Μαζί με την ταχύτερη δυνατή υλοποίηση των έργων.
Παράλληλα αρχίζει ένας διπλωματικός μαραθώνιος για τη διαχείριση της κλιματικής κρίσης και των καταστροφών σε επίπεδο ΕΕ είτε χρηματοδοτικά, είτε «δημοσιονομικά», με αρνητικές πρώτες ενδείξεις από πλευράς Γερμανικού άξονα. Σύμφωνα με πληροφορίες, προς το παρόν η γερμανική πλευρά στις συζητήσεις για τον νέο πολυετή προϋπολογισμό της ΕΕ (που θα χρηματοδοτήσει και το επόμενο ΕΣΠΑ), δεν δέχεται ούτε καν μία αναπροσαρμογή των πόρων με βάση τον πληθωρισμό! Δηλαδή έχει αρχίσει ήδη μία «μάχη» για να υπάρχει τουλάχιστον το ΕΣΠΑ των 20,5 δισ. ευρώ μετά το 2026 όταν τελειώσει το Ταμείο Ανάκαμψης.
