Η απόφαση που ανακοινώθηκε χθες για επιπλέον κοινοτικά κονδύλια έως 2,25 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση των συνεπειών των φυσικών καταστροφών φέτος – και κυρίως – τα επόμενα χρόνια από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μετά τη συνάντησή της με τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, σηματοδοτεί την έναρξη ενός αγώνα δρόμου σε πολλά επίπεδα, τόσο από πλευράς κυβέρνησης όσο και από πλευράς της ΕΕ. Και τούτο διότι θα πρέπει να διασαφηνισθεί και το πως θα βρεθούν τα χρήματα αυτά, αλλά και το που θα διατεθούν.
Σε ένα μεγάλο βαθμό, εξηγούν κοινοτικές πηγές, δεν πρόκειται για νέο χρήμα της ΕΕ, αλλά για επαναδρομολόγηση κονδυλίων που έχει ήδη διεκδικήσει η Ελλάδα και είναι διαθέσιμα προς αξιοποίηση. Τα κονδύλια προέρχονται από διάφορες πήγες: από τα δύο ΕΣΠΑ, από το Ταμείο Ανάκαμψης και από την Κοινή Αγροτική Πολιτική. Το επιπλέον χρήμα προέρχεται από το ειδικό ταμείο της ΕΕ για τις φυσικές καταστροφές. Απαιτούνται όμως τεχνικές συζητήσεις και αποφάσεις για αλλαγή κοινοτικών διατάξεων και άλλων αποφάσεων ώστε να δρομολογηθούν. Επίσης, απαιτείται η ελληνική κρατική μηχανή να καταγράψει αναλυτικά τις ανάγκες και να τα απορροφήσει.
Η ΔΕΘ και οι δαπάνες του 2022
Από πλευράς οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης έως το σαββατοκύριακο θα πρέπει να ολοκληρωθεί ένα τροχάδην σε πολλά επίπεδα. Τα μέτρα θα αποκτήσουν μεγαλύτερη σαφήνεια ενόψει των ανακοινώσεων που θα κάνει ο πρωθυπουργός από τη ΔΕΘ.
Και τούτο έχοντας δύο μεγάλες ασάφειες:
* Η πρώτη σχετίζεται με την αποτίμηση των καταστροφών ειδικά στον θεσσαλικό κάμπο όπου η πλημμύρα εμποδίζει την ολοκλήρωση της καταγραφής των ζημιών. Τούτο ισχύει ειδικά στο σκέλος των αποζημιώσεων που επιχειρείται να καλυφθούν από το ΕΣΠΑ που λήγει φέτος. Δηλαδή πρέπει να διατεθεί και το τελευταίο... ευρώ έως τις 31 Δεκεμβρίου και τούτο δημιουργεί μία δύσκολη εξίσωση. Επιχειρείται να υπάρχει μέσα στις επόμενες ημέρες επαρκής ορατότητα για να δρομολογηθούν οι προσαρμογές στα εργαλεία της ΕΕ.
* Το άλλο μεγάλο αγκάθι είναι το δημοσιονομικό κόστος. Ο αρμόδιος Επίτροπος, Πάολο Τζεντιλόνι, υπενθύμισε χθες μιλώντας στη ΕΡΤ, την ευελιξία που υπάρχει στους δημοσιονομικούς κανόνες για μη επαναλαμβανόμενες δαπάνες (έκτακτου χαρακτήρα), όπως είναι προφανώς οι φυσικές καταστροφές οι οποίες έχουν ειδικό τρόπο προσμέτρησης στην ετήσια επίδοση της χώρας (πρωτογενές πλεόνασμα). Αυτό άλλωστε συνέβη και τα προηγούμενα χρόνια με την πανδημία και με την ενεργειακή κρίση. Κυβερνητικές πήγες ανέφεραν χθες ότι δεν αλλάζουν οι στόχοι που είχαν τεθεί για φέτος δηλαδή για πλεόνασμα 0,7 έως 1% του ΑΕΠ. Επισημαίνοντας πως στην ομιλία του Πρωθυπουργού στη ΔΕΘ θα αποσαφηνιστούν όλα. Παρ' όλα αυτά ταμειακά θα υπάρξουν πρόσθετες ανάγκες που θα πρέπει – όταν αποσαφηνισθούν – να αποτυπωθούν ενδεχομένως και σε έναν ακόμη Συμπληρωματικό Προϋπολογισμό.
Οι επόμενες κινήσεις και τα «παλαιά» κονδύλια των 3 δισ. ευρώ
Από κει και πέρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι ελληνικές αρχές θα συνεργαστούν μέσα από την κοινή task force που δημιουργείται για την εξειδίκευση των έως 2,25 δισ. ευρώ. Θα πρέπει πρώτα απ' όλα να επιλέγουν οι παρεμβάσεις που θα ενσωματώνουν στα διάφορα οχήματα κονδυλίων της ΕΕ. και τούτο συνιστά μία δύσκολη εξίσωση αφού ήδη με βάση το προηγούμενο προγραμματισμό για τα κοινοτικά κονδύλια η χώρα μας είχε διαθέσιμα πάνω από 2 δισ. ευρώ σε όρους επιδοτήσεων, ενώ μαζί με τα δάνεια από Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων το ποσό αυτό έφτανε στα 3 δισ. ευρώ περίπου για όλη την προγραμματική περίοδο έως το τέλος της δεκαετίας. Πάντα για δαπάνες που σχετίζονται με την κλιματική κρίση, την πρόληψη και την αποκατάσταση. Ο λόγος για κονδύλια 1,5 δισ. ευρώ που προβλέπει ήδη το Ταμείο Ανάκαμψης, ένα πρωτόγνωρα μεγάλο ενιαίο πακέτο 757 εκατ. ευρώ από το νέο ΕΣΠΑ, δάνεια 595 εκατ. ευρώ από την ΕΤΕπ και επιπλέον κονδύλια μέσω περιφερειών και άλλων φορέων.
Τώρα στο τραπέζι είναι το επιπλέον «χρήμα» από την ΕΕ. Είτε «φρέσκο», είτε (κυρίως) μέσω αλλαγής προσανατολισμού των υφιστάμενων χρημάτων που δικαιούται η χώρα. Οι διαπραγματεύσεις με την ΕΕ δεν αφορούν μόνο την task force που θα εξειδικεύσει τη διοχέτευση των επιπλέον κοινοτικών κονδυλίων, αλλά και πολιτικές διαπραγματεύσεις που θα γίνουν το επόμενο διάστημα. Η Αρχή θα γίνει από το «ορατό» αίτημα για ένα πιο ισχυρό Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ.
Υπάρχει όμως το γενικό αίτημα που μεταφέρεται όχι μόνο από Ελλάδα αλλά και από άλλα κράτη-μέλη του Νότου για μία ισχυρότερη αντίδραση της Ευρώπης έναντι της κλιματικής κρίσης, η οποία είναι δεδομένο ήδη (με βάση τα μηνύματα των προηγούμενων μηνών) ότι συναντά και πάλι την αντίδραση του γερμανικού άξονα.
Οι πηγές εύρεσης επιπλέον κονδυλίων από την ΕΕ
Με βάση τις χθεσινές ανακοινώσεις, τα κονδύλια που αναδρομολογούνται ή που διατίθενται για πρώτη φορά στην Ελλάδα προέρχονται από τις εξής πηγές:
1. Το ΕΣΠΑ που λήγει στο τέλος του έτους (μετά από τριετή παράταση που δίδεται σε όλα τα κράτη) είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Τask Force. Και τούτο καθώς τα περίπου 250 εκατομμύρια ευρώ κονδυλίων που θα παρέμεναν το ράφι (όπως ειπώθηκε χθες), συνδέονται, σύμφωνα με πληροφορίες, σε μεγάλο βαθμό με χρήματα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ενός από τα Ταμεία της ΕΕ που τροφοδοτεί το ΕΣΠΑ). Δηλαδή, για να διατεθούν έως 31/12 του 2023 τα λεφτά αυτά, θα πρέπει να καταλήξουν οι συζητήσεις και ο απολογισμός για παρεμβάσεις όπως π.χ. για αποζημιώσεις εργαζομένων που έχασαν τις θέσεις εργασίας λόγω των καταστροφών. Αλλά τούτο απαιτεί από τη μία πλευρά αναλυτική αποτίμηση (ειδικά στο θεσσαλικό Κάμπο κάτι που ακόμη είναι εκ των πραγμάτων δύσκολο), και από την άλλη πλευρά ταχύτατη ολοκλήρωση των διαδικασιών. Αλλά και ο ίδιος ο μηχανισμός του ΕΣΠΑ θα πρέπει να ξεκαθαρίσει ποια κονδύλια πραγματικά δεν είναι αναγκαία προκειμένου να «κλείσει» χωρίς να υπάρξει και κρατική επιβάρυνση, αφού σε άλλα προγράμματα (όπως το Ανταγωνιστικότητα) για διάφορους λόγους (μεταξύ των οποίων και οι δαπάνες για την πανδημία τύπου Επιστρεπτέες) υπάρχουν υπερδεσμεύσεις.
2. Ζήτημα χρόνου υπάρχει και στο σκέλος του Ταμείου Ανάκαμψης. Το ελληνικό αίτημα αναθεώρησης έχει κατατεθεί με βάση τις οδηγίες της ΕΕ στο τέλος Αυγούστου και τώρα να προωθείται η νέα επαναδρομολόγηση κονδυλίων (το αίτημα πιθανόν να γίνει και την επόμενη εβδομάδα). Η πλέον ορατή κίνηση με βάση τις χθεσινές ανακοινώσεις είναι οι αλλαγές που θα γίνουν στο σκέλος των επιδοτήσεων (συμπερίληψη έργων ύψους 500 εκατ. ευρώ προς αποκατάσταση υποδομών). Ωστόσο η Πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν Μίλησε και για το δικαίωμα επιπλέον δανειακών πόρων. Σε αυτό το πεδίο δεν είναι σαφές αν πρόκειται για ποσό πέραν του επιπλέον αιτήματος για δάνειο 5 δις ευρώ ( έγινε επίσης αίτημα από την κυβέρνηση στο τέλος Αυγούστου), μέρος του οποίου μπορεί να αλλάξει ρότα (αντί για χρηματοδοτήσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων για πράσινες ενέργειες να γίνει άλλου είδους παρεμβάσεις) ή για επιπλέον χρηματοδότηση. Με την κυβέρνηση πάντως να διευκρινίζει ότι δεν πρόκειται να ζητήσει νέα δανεικά. Σε κάθε περίπτωση στο Ταμείο Ανάκαμψης είναι σαφές πως ό τι και αν ενταχθεί θα πρέπει να ολοκληρωθεί έως τα μέσα του 2026 συνοδευόμενο από μεταρρυθμίσεις...
3. Στο Πεδίο του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 που τώρα ξεκίνα η αλλαγή πλεύσης σε έργα αξίας 1,5 δισ. ευρώ τα πράγματα είναι πιο βατά, αφού μέσω αναθεώρησης θα αλλάξει ο σχετικός σχεδιασμός για παρεμβάσεις με ορίζοντα έως και το 2030 (2027 συν τριετής παράταση). Χθες έγινε λόγος για επιλέξιμα έργα ύψους 1,5 δισ. ευρώ που θα διατεθούν τα αμέσως επόμενα έτη μέσα από συζητήσεις σε τεχνικό επίπεδο ώστε να κατανεμηθούν οι δαπάνες των έργων στα επιλέξιμα χρηματοδοτικά εργαλεία.
4. Στο Πεδίο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής όπως και στο ΕΣΠΑ αναγγέλθηκε η αναδρομολόγηση αχρησιμοποίητων κονδυλίων της περιόδου που τώρα τελειώνει (τα οποία όμως μένει να αποσαφηνιστούν), αλλά και παρεμβάσεις από τα κονδύλια της νέας ΚΑΠ. Η πρόεδρος ανέφερε χθες πως υπάρχουν δύο αχρησιμοποίητα κονδύλια από το προηγούμενο ελληνικό πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης. Αλλά εξετάζουμε επίσης τα κονδύλια του τρέχοντος ελληνικού στρατηγικού σχεδίου της ΚΑΠ και θα εξετάσουμε το γεωργικό αποθεματικό για το επόμενο έτος. Αυτά τα κονδύλια θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να συμβάλουν στην αποκατάσταση των δασικών ή γεωργικών υποδομών.
5. Τέλος υπάρχει το Ταμείο Αλληλεγγύης στο οποίο κάνουν αίτημα όλα τα κράτη μετά από κάποια μεγάλη φυσική καταστροφή (όπως θα πράξει και η Ελλάδα για τις φονικές πλημμύρες αλλά και για την πρωτόγνωρα μεγάλη φωτιά στον Έβρο). Εδώ το πρόβλημα είναι ότι τα κονδύλια του Ταμείου έχουν σχεδόν καλυφθεί από άλλα κράτη και χρειάζεται πολιτική βούληση από την ΕΕ για να αυξηθεί ο προϋπολογισμός. Χθες η Επιτροπή δήλωσε «έτοιμη να αξιολογήσει ελληνικό αίτημα για στήριξη από το Ταμείο Αλληλεγγύης. Εν προκειμένω είναι σημαντικό τα κράτη-μέλη να συμφωνήσουν με την πρότασή μας για προσαύξηση των κεφαλαίων του Ταμείου Αλληλεγγύης. Αν αυτό συμβεί το επόμενο έτος, θα μπορούσαμε να διαθέσουμε έως 400 εκατομμύρια ευρώ» είπε.
Το όχι της Γερμανίας
Για το μέλλον, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι αν θα υπάρξει βούληση για περεταίρω στήριξη. Αρμόδιες πήγες της ΕΕ επισημαίνουν ότι η Γερμανία στις διαπραγματεύσεις για το ΕΣΠΑ της επόμενης προγραμματικής περιόδου (μετά το 2027), έχει ήδη εκφράσει ήδη τις έντονες αντιρρήσεις της αναφορικά με μία προσαρμογή των κονδυλίων όχι σε κάτι τόσο μεγάλο όσο η κλιματική κρίση αλλά απλά και μόνο στις πληθωριστικές πιέσεις. Ο λόγος για μία στάση η οποία δίνει τον τόνο στις διαπραγματεύσεις που θα λάβουν χώρα σε πολιτικό επίπεδο το επόμενο διάστημα και συμπεριλαμβάνουν την πρόταση για μία πιο μόνιμη στήριξη τέτοιου είδους καταστροφών.
