Δώδεκα ολόκληροι μήνες συμπληρώνονται αυτές τις ημέρες από όταν τέθηκε σε εφαρμογή η πρωτοβουλία του υπουργείου Ανάπτυξης για το «καλάθι του νοικοκυριού» με στόχο τη μέγιστη συγκράτηση των ανατιμήσεων σε μια σειρά από βασικά αγαθά για κάθε ελληνικό σπίτι, κόντρα στις επίμονες τάσεις του πληθωρισμού και με στόχο να ανασάνουν οι καταναλωτές.
Ήταν 2 Νοεμβρίου 2022 όταν τα μεγαλύτερα σούπερ μάρκετ της χώρας – με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των 90 εκατ. ευρώ – μπήκαν υποχρεωτικά στη μάχη της… λίστας, παρέχοντας στο ελληνικό κοινό τη δυνατότητα να επιλέξουν μέσα από τα καλάθια τους, συγκεκριμένα προϊόντα από διάφορες κατηγορίες βασικών αγαθών, στα οποία επιχειρήθηκε να μπει φρένο στις ανατιμήσεις για όσο διάστημα θα βρίσκονται μέσα στο καλάθι.
Η μάχη της λίστας ξεκίνησε με 13 καλάθια του νοικοκυριού από ισάριθμες αλυσίδες σούπερ μάρκετ και με είδη πρώτης ανάγκης από 50 διαφορετικές κατηγορίες αγαθών από όλο το φάσμα των τροφίμων και των ειδών καθαριότητας και προσωπικής υγιεινής, με στόχο οι κατάλογοι να ανανεώνονται σε εβδομαδιαία βάση και να αλλάζουν κάθε Τετάρτη. Στην κατεύθυνση διασφάλισης της λειτουργίας του εγχειρήματος, η ηλεκτρονική πλατφόρμα του υπουργείου Ανάπτυξης e-katanalotis αποτέλεσε το βασικό όπλο του όλου εγχειρήματος, φιλοξενώντας από την πρώτη μέρα - μέχρι και σήμερα - το σύνολο των καλαθιών και παρέχοντας τη δυνατότητα σε κάθε καταναλωτή εύκολα και γρήγορα να συγκρίνει τις τιμές των προϊόντων ανά σούπερ μάρκετ.
Οι πρώτες ημέρες εφαρμογής του νέου μέτρου
Όπως σε κάθε νέο εγχείρημα, έτσι και στο «καλάθι του νοικοκυριού» οι παραφωνίες κατά τις πρώτες ημέρες εφαρμογής του δεν ήταν λίγες. Κόντρα στην αισιοδοξία της ηγεσίας του αρμόδιου υπουργείου που ανέπτυξε την πρωτοβουλία, τα πρώτα 24ωρα του μέτρου οι καταναλωτές βρίσκονταν σε σύγχυση, καθώς αναζητούσαν μειώσεις στις τιμές των προϊόντων, αδυνατώντας αρχικά να αντιληφθούν ότι η πρωτοβουλία αφορούσε σε συγκράτηση των ανατιμήσεων και όχι σε χαμηλότερες τιμές.
Όταν πια αυτό έγινε αντιληπτό, η συζήτηση επικεντρώθηκε στο γεγονός ότι οι περισσότερες αλυσίδες σούπερ μάρκετ είχαν εντάξει πολύ μεγάλο ποσοστό προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας στα καλάθια τους και όχι τα επώνυμα προϊόντα τα οποία κατά κόρον αναζητούν οι καταναλωτές.
Τελικά, μέσα στον πρώτο μήνα εφαρμογής του μέτρου, καθώς τα ελληνικά νοικοκυριά άρχισαν να ψωνίζουν προϊόντα μέσα από τα «καλάθια» οι αλυσίδες που συμμετείχαν έγιναν 17 (σε αυτά συμπεριλήφθηκαν και οι πλατφόρμες e-food και Wolt Market), ενώ οι κατηγορίες των ειδών πρώτης ανάγκης έφτασαν τις 60. Πολύ σύντομα, προστέθηκαν και ειδικές κατηγορίες προϊόντων που αφορούσαν στους πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη καταναλωτές, προκειμένου οι συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες να είναι σε θέση να καλύπτουν τις διατροφικές τους ανάγκες «στις κατά το δυνατόν χαμηλότερες τιμές».
Σημαντικές αλλαγές κατά τους πρώτους μήνες εφαρμογής του μέτρου υπήρξαν και στην ειδική σήμανση που συνοδεύει τα «καλάθια», ενώ καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της διαδικασίας διαδραμάτισε η απόφαση της τότε ηγεσίας του υπουργείου Ανάπτυξης να επισκέπτεται - και να αναδεικνύει - σε εβδομαδιαία βάση τις αλυσίδες των σούπερ μάρκετ που είχαν τα πιο φτηνά καλάθια.
Οι παραλλαγές
Όταν το μέτρο άρχισε να αποκτά υποστηρικτές μεταξύ των καταναλωτών, τόσο πιο ευέλικτες έγιναν οι διαδικασίες, ενώ ξεκίνησαν και οι πρώτες παραλλαγές του μέτρου.
Τον Δεκέμβριο του 2022 το βασικό concept του καλαθιού μετατράπηκε προσωρινά σε «καλάθι των Χριστουγέννων», προκειμένου να συμπεριληφθούν προϊόντα που είθισται να καταναλώνονται κατά την εορταστική περίοδο, όπως το τσουρέκι ή η βασιλόπιτα, ενώ παράλληλα άρχισε να «τρέχει» και το «καλάθι του Αη Βασίλη» στα καταστήματα παιχνιδιών, σε μια προσπάθεια του υπουργείου Ανάπτυξης να καλυφθούν οι ανάγκες των… μικρών καταναλωτών μέσω της μέγιστης δυνατής συγκράτησης των ανατιμήσεων και στο μέτωπο της αγοράς παιχνιδιών.
Και η εποχική «ευελιξία» της πρωτοβουλίας δεν σταμάτησε εκεί. Ακολούθησε τον Φεβρουάριο του 2023 το «καλάθι της Σαρακοστής» στα σούπερ μάρκετ, στο οποίο προστέθηκαν προϊόντα όπως ο χαλβάς και τα θαλασσινά, με στόχο την κάλυψη των ιδιαίτερων διατροφικών αναγκών των καταναλωτών κατά την περίοδο της νηστείας. Παράλληλα, το δικό της «καλάθι» των σαρακοστιανών εφάρμοσε πιλοτικά εκείνο το διάστημα και η Βαρβάκειος - Κεντρική Ιχθυαγορά Αθηνών, μετά από δική της πρωτοβουλία.
Ακολούθησε, όπως ήταν φυσικό, τον Απρίλιο το «καλάθι» του Πάσχα, στο οποίο προστέθηκαν προσωρινά προϊόντα όπως αρνί, κατσίκι, τσουρέκι και σοκολατένια αυγά, ενώ κατά τα πρότυπα του «καλαθιού του Αη-Βασίλη», δημιουργήθηκε προσωρινά και το «καλάθι των νονών», με στόχο τη μέγιστη δυνατή συγκράτηση των ανατιμήσεων σε παιχνίδια και λαμπάδες και προς διευκόλυνση των νονών των μικρών παιδιών.
Να σημειωθεί εδώ ότι στα καλάθια του Αη Βασίλη και των νονών, τα οποία εφαρμόστηκαν στα καταστήματα παιχνιδιών, δήλωσαν παρόντες όλοι οι μεγάλοι «παίκτες» της αγοράς παιχνιδιού (Jumbo, Μουστάκας) και των ηλεκτρονικών ειδών (Public, Πλαίσιο), καθώς και μικρότερες αλυσίδες καταστημάτων παιχνιδιών. Στο μεν καλάθι του Αη Βασίλη συμμετείχαν πάνω από 40 αλυσίδες και στο δε καλάθι των νονών περισσότερες από 30, ενώ και οι δύο παραλλαγές έτυχαν, σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, μεγάλης αποδοχής από πλευράς των καταναλωτών.
Ακολούθησε τέλος από 31 Αυγούστου έως και αρχές Οκτωβρίου 2023 και για διάστημα περίπου πέντε εβδομάδων, το «καλάθι των μαθητών», που δημιουργήθηκε στα πρότυπα του «καλαθιού του νοικοκυριού», με στόχο να συγκρατηθούν το μέγιστο δυνατό οι ανατιμήσεις στα σχολικά είδη. Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, οι καταναλωτές ανταποκρίθηκαν θετικά στο «καλάθι των μαθητών», δεδομένου ότι το φορτίο των γονέων για τις αγορές σχολικών ειδών είναι εξαιρετικά βαρύ. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που αξιοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τους γονείς ειδικά τις πρώτες ημέρες μετά το «πρώτο κουδούνι» στα σχολεία. Για αρκετούς δε καταναλωτές ήταν ένα σημαντικό βοήθημα, δεδομένων των ανατιμήσεων που είχαν καταγραφεί και στα σχολικά είδη. Στο «καλάθι των μαθητών» συμμετείχαν συνολικά 17 επιχειρήσεις, μεταξύ των οποίων γνωστές αλυσίδες παιχνιδιών - μικρότερες και μεγαλύτερες - καθώς και γνωστές επιχειρήσεις ειδών γραφείου-τεχνολογίας (Πλαίσιο, Public). Το δικό τους «καλάθι των μαθητών» δημιούργησαν και τα σούπερ μάρκετ.
Οι παρατάσεις και ο τελικός «λογαριασμός»
Το «καλάθι του νοικοκυριού» θεσπίστηκε με συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Η πρωτοβουλία τέθηκε σε ισχύ στις 2 Νοεμβρίου 2022 ενώ επρόκειτο να διαρκέσει μέχρι τις 31 Μαρτίου 2023.
Τελικά δόθηκε παράταση – η πρώτη – κατά τρεις μήνες και έως τις 30 Ιουνίου 2023, καθώς ο πληθωρισμός συνέχιζε να δείχνει το πιο σκληρό του πρόσωπο στα ελληνικά νοικοκυριά. Η δεύτερη παράταση δόθηκε από τη νέα ηγεσία του υπουργείου Ανάπτυξης μετά τις εκλογές του καλοκαιριού, με το μέτρο να παρατείνεται μέχρι και τις 31 Δεκεμβρίου 2023.
Για το υπουργείο Ανάπτυξης το «καλάθι του νοικοκυριού» αποτέλεσε ένα πρωτοποριακό μέτρο το οποίο κατόρθωσε μέσω του ανταγωνισμού μεταξύ των αλυσίδων σούπερ μάρκετ να τονώσει το ενδιαφέρον των καταναλωτών ως έναν βαθμό και να συγκρατήσει ένα μέρος των ανατιμήσεων σε βασικά είδη πρώτης ανάγκης. Κανείς ωστόσο δεν διατυμπάνισε ποτέ ότι το «καλάθι του νοικοκυριού» κατόρθωσε από μόνο του να βάλει φρένο στην ακρίβεια που μαστίζει την ελληνική οικονομία. Και όποιος το έκανε, δεν θα αποτύπωνε σε καμία περίπτωση τη σημερινή πραγματικότητα.
Οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ εφάρμοσαν σχεδόν «ευλαβικά» κατά τις επιταγές των υπουργικών αποφάσεων το μέτρο του «καλαθιού», παρά τη σημαντική αύξηση του κόστους που επέφερε στους ισολογισμούς τους η συγκράτηση της ανόδου των τιμών σε σειρά προϊόντων.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις οικονομικές καταστάσεις της ΑΒ Βασιλόπουλος που δημοσιεύθηκαν πριν από έναν μήνα για τη χρήση 2022, «η νομοθετική διάταξη για το ‘καλάθι του νοικοκυριού’, σε περισσότερα από 70 προϊόντα, συμπίεσε τα αποτελέσματα κατά 1 εκατ. ευρώ».
Για ένα σημαντικό ποσοστό των καταναλωτών το ενδιαφέρον για αγορές από τα καλάθια διατηρήθηκε για κάποιους μήνες, ωστόσο η δυναμική του πρώτου καιρού, μετά από έναν χρόνο έχει σίγουρα εξασθενήσει. Ενώ για κάποιους άλλους, το μέτρο δεν κατόρθωσε να επιφέρει ουσιαστική αλλαγή στους οικογενειακούς τους προϋπολογισμούς.
«Το καλάθι του νοικοκυριού είναι ένα είδος προσφοράς. Όπως κάθε προσφορά κάποια στιγμή αρχίζει και «ξεφουσκώνει». Δεν του δίνουν σημασία πλέον οι πελάτες στον βαθμό που του έδιναν», δήλωνε τους προηγούμενους μήνες ο πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της METRO AEBE, Αριστοτέλης Παντελιάδης.
«Το καλάθι του νοικοκυριού είναι επιβεβαιωμένο πως δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την ακρίβεια. Βοηθάει ωστόσο κάποια νοικοκυριά να διαχειριστούν την κρίση», είχε παραδεχθεί πριν από μερικούς μήνες και ο Γενικός Διευθυντής του ΙΕΛΚΑ, Λευτέρης Κιοσές.
«Το καλάθι του νοικοκυριού αρκετοί το χλεύασαν αλλά αποδεικνύεται ότι είχε κάποιο αποτέλεσμα. Και αυτό γιατί δημιούργησε μια εντελώς νέα κατάσταση», σχολίασε πριν από μερικά 24ωρα ο Key Account Director South Europe & Sales Office Manager της Tetra Pak Hellas, Βασίλης Τσανός, μιλώντας σε εκπροσώπους του Τύπου.
