Μία πρώτη, προσωρινή «νίκη» πέτυχε αναμφίβολα η κοινοπραξία των Δομική Κρήτης, ΕΚΤΕΡ, ΕΡΕΤΒΟ, ΤΕ.ΝΑ. που υπενθυμίζεται ότι είχαν προχωρήσει στην υποβολή προδικαστικών προσφυγών για το σύνολο των 8 εργολαβιών (4 για οδικά έργα και 4 για σιδηροδρομικά), συνολικού ύψους 1,35 δισ. ευρώ, για την αποκατάσταση των ζημιών σε υποδομές της Θεσσαλίας (και σε περιοχές της Στερεάς Ελλάδα) ελέω των κακοκαιριών «Daniel» και «Elias» τον Σεπτέμβριο του 2023. Προσφυγές που είχαν οριστεί να συζητηθούν στις 31 Ιανουαρίου.
Στις αρχές του 2025 το 5ο κλιμάκιο της Ενιαίας Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ.) συνεδρίασε και αποφάσισε να κάνει αποδεκτά τα ασφαλιστικά μέτρα που επίσης είχαν καταθέσει οι παραπάνω εταιρείες. Επί της ουσίας, «παγώνει» και επισήμως η διαγωνιστική διαδικασία, κι ενώ ήδη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, AKTOR, ΑΒΑΞ και ΜΕΤΚΑ έχουν δώσει προσφορές, καθώς η αρμόδια αρχή δέχτηκε τα αιτήματα αναστολής, που περιλαμβάνονται στις προδικαστικές προσφυγές, διατάσσοντας την μη υπογραφή συμβάσεων, μέχρι την έκδοση απόφασης επί αυτών. Να σημειωθεί ότι υπάρχουν ήδη «προσωρινοί ανάδοχοι» από το τέλος Δεκεμβρίου, αλλά δεν μπορεί να γίνει υπογραφή συμβάσεων.
Η διαδικασία και οι προσφυγές
Υπενθυμίζεται ότι το insider.gr πρόσφατα μόλις είχε αποκαλύψει τη «δικαστική μάχη». Οι μικρότερες εταιρείες του χώρου, κάτω από το κλαμπ των ισχυρών ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, AKTOR, ΑΒΑΞ, ΜΕΤΚΑ, είχαν διαμαρτυρηθεί έντονα για το μοντέλο της προώθησης των διαγωνισμών με τη διαδικασία της απευθείας πρόσκλησης στα 4 μεγάλα γκρουπ, κάνοντας λόγο επί της ουσίας για αλλοίωση ανταγωνισμού, μη νόμιμες διεργασίες κ.α., κόντρα στην πρόθεση του υπ. Υποδομών και Μεταφορών να πάει με «κλειστό» μοντέλο λόγω της ευρείας διασποράς των απαραίτητων εργασιών και της έλλειψης χρόνου. Υπενθυμίζεται ότι για τα έργα προβλέπεται και χρηματοδότηση 600 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, άρα τα χρονικά περιθώρια είναι «σφιχτά», αν και δίνονται σε αυτές τις περιπτώσεις εμπροσθοβαρώς προκαταβολές.
Επί της ουσίας, θεωρούν «μη νόμιμη, δυσανάλογη και καταχρηστική η επιλογή δημοπράτησης». Οι εταιρείες στρέφονται κατά της διαδικασίας που σχετίζεται με την «πρόσκληση σε διαδικασία διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση». Ηδη, έχουν κάνει το πρώτο βήμα με προσφυγές προς την Ενιαία Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (συζήτηση προσφυγών στα τέλη Ιανουαρίου) ενώ, κατά πληροφορίες, αν δεν δικαιωθούν, είναι «ανοιχτός ο δρόμος» για προσφυγή στο ΣτΕ ή ακόμα και σε όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πάντως, όπως και πρόσφατα είχαμε αναφέρει, το μέγεθος των παρεμβάσεων είναι τεράστιο, σχεδόν μόνο 1.000 διαφορετικά σημεία για τα οδικά έργα, και θα χρειαστεί πολλή δουλειά, διάσπαση εργοταξίων, συντονισμός κ.α., για αυτό και από το υπουργείο δεν ήθελαν κατάτμηση εργολαβιών και διασπορά δυνάμεων. Θεωρώντας ότι το επείγον της αποκατάστασης και το μέγεθος των έργων δεν μπορεί να υποστηριχτεί από τις μικρότερες εταιρείες. Πάντως, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπ. Υποδομών και Μεταφορών με πολυσέλιδα έγγραφα κατέθεσαν τις δικές τους απόψεις προκειμένου να υποστηρίξουν την συγκεκριμένη επιλογή με τις απευθείας προσκλήσεις μόνο στους 4 ισχυρούς κατασκευαστικούς ομίλους. Με τα ίδια έγγραφα επιχείρησαν να αναδείξουν ότι τα προσωρινά μέτρα αναστολής ήταν ανεπίκαιρα και λανθασμένα.
Το επόμενο βήμα
Για την ώρα, πάντως, το κλιμάκιο της ΕΑΔΗΣΥ δικαίωσε αρχικά τους μικρούς ομίλους, οι διαδικασίες «παγώνουν» τουλάχιστον έως τα τέλη Ιανουαρίου (31/01/2025) που θα συζητηθούν οι προσφυγές στην ολομέλεια πλέον της Αρχής. Και προφανώς, η ετυμηγορία της, όταν «βγει», έχει ιδιαίτερη σημασία για την προώθηση των έργων που έχουν κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο.
Τι «απαντούν» οι υπηρεσίες του υπ. Υποδομών και Μεταφορών
Όπως αναφέρουν, μεταξύ άλλων, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπ. Υποδομών και μεταφορών, εξαιτίας απρόβλεπτων γεγονότων και ειδικώς των καταστροφικών καιρικών φαινομένων «Daniel») και «Elias», προκλήθηκε «κατεπείγουσα ανάγκη που συνίσταται στην ανάγκη αποκατάστασης των υποδομών στις πληγείσες περιοχές, για τη θεραπεία της οποίας δεν είναι δυνατή η τήρηση των προθεσμιών που προβλέπονται για τις ανοικτές ή κλειστές διαδικασίες. Επομένως συντρέχουν αιφνίδια πραγματικά γεγονότα, τα οποία δεν ήταν γνωστά στην αναθέτουσα αρχή, ούτε ανάγονται στη σφαίρα ευθύνης της και καθιστούν ανέφικτο τον έγκαιρο προγραμματισμό των απαραίτητων ενεργειών για την αντιμετώπιση της επείγουσας αυτής ανάγκης και, ιδίως, την τήρηση των προθεσμιών που προβλέπονται στις ανοικτές ή κλειστές διαδικασίες σύναψης δημόσιας σύμβασης. Οι απρόβλεπτες περιστάσεις συνδέονται αιτιωδώς με την κατεπείγουσα κατάσταση, προς αποτροπή της οποίας η αναθέτουσα αρχή προβαίνει στην κατάρτιση των συμβάσεων με την προκείμενη εξαιρετική διαδικασία».
Επιπλέον, « συντρέχει κατεπείγουσα ανάγκη εκτέλεσης των επίμαχων εργασιών. Σημειώνεται ότι πρόκειται για ένα, επιμερισμένο σε τμήματα, τεράστιο έργο σημειακών παρεμβάσεων αποκατάστασης βλαβών για την ανάθεση του οποίου επισπεύστηκαν χωρίς καμία καθυστέρηση όλες οι απαιτούμενες ενέργειες, οι βλάβες που διώκει όπως αποκατασταθούν, παραμένουν μέχρι και σήμερα σε εκκρεμότητα. Εξαιτίας δε του γεγονότος ότι καμία παρέμβαση δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να διαταράσσεται αποφασιστικά η οικονομική, κοινωνική και προσωπική ζωή των κατοίκων των επηρεαζόμενων περιοχών».
Περαιτέρω, το αντικείμενο των αναθέσεων «δεν σχετίζεται με τις υπηρεσίες τακτικής συντήρησης των οικείων υποδομών αλλά περιορίζεται αποκλειστικά στην άμεση εκτέλεση, εντός βραχύτατου χρονικού διαστήματος, κατεπειγουσών εργασιών σε Δήμους που επλήγησαν περισσότερο από την κακοκαιρία Daniel και Elias. Έχουν εξαιρετικό χαρακτήρα καθώς και περιορισμένο κατά το δυνατόν ενόψει της έκτασης της καταστροφής (φυσικό και οικονομικό) αντικείμενο, αποσκοπώντας στην άμεση αντιμετώπιση μίας έκτακτης κατάστασης που δημιουργήθηκε από το ανωτέρω απρόβλεπτο γεγονός σε συγκεκριμένα σημεία και όχι στην ικανοποίηση παγίων αναγκών. Τονίζεται ότι το αντικείμενο της σύμβασης προέκυψε κατόπιν μελέτης του επιλεγέντος Τεχνικού Συμβούλου (και περιορίσθηκε αποκλειστικά και μόνο στην αποκατάσταση των καταστροφών».
Η δε διαδικασία της διαπραγμάτευσης δεν μπορούσε να εκκινήσει ευθύς αμέσως μετά την εκδήλωση των φαινομένων, αφού έπρεπε πρώτα να εκτιμηθούν οι συνέπειες της κακοκαιρίας στην πληγείσα περιοχή και να προσδιοριστεί η ειδικότερη περιοχή παρέμβασης.
Σύμφωνα με το υπουργείο, «οι αιτούντες ισχυρίζονται ότι λόγω της σχετικής Πρόσκλησης προς συγκεκριμένους οικονομικούς φορέων της επιλογής της αναθέτουσας αρχής προς υποβολή προσφορών, έγινε παραβίαση των αρχών της διαφάνειας, της ισότιμης συμμετοχής στις διαδικασίες κατάρτισης συμβάσεων των δημοσίων έργων και του ελεύθερου ανταγωνισμού, παρότι είχαν ήδη δηλώσει οι αιτούντες τη ρητή βούλησή τους να συμμετάσχουν στην υλοποίηση του δημοπρατούμενου αντικειμένου ήδη από την 28-09-2023. Βάσει της διάταξης αυτής, εφόσον συντρέχουν οι οικείες προϋποθέσεις (που εν προκειμένω η προσφεύγουσα έχει συνομολογήσει ότι συντρέχουν αφού ζήτησε να συμμετάσχει στην διαδικασία), καταλείπεται στην διακριτική ευχέρεια της αναθέτουσας αρχής να καλέσει όποιον οικονομικό φορέα επιθυμεί, δεδομένου ότι οι λόγοι δημόσιου συμφέροντος που επιβάλλουν την επίκληση και εφαρμογή της ως άνω διάταξης υπερισχύουν των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού».
Γιατί κάλεσε μόνο τους 4 ισχυρούς
Κατά το υπουργείο, «ο ισχυρισμός της προσφεύγουσας ότι οφείλαμε να την προσκαλέσουμε επειδή διαθέτει (κατά τους ισχυρισμούς της) τα νόμιμα προσόντα εκτέλεσης της σύμβασης, είναι απολύτως αβάσιμος, διότι δεν εισάγεται υποχρέωση της αναθέτουσας αρχής να απευθύνει πρόσκληση σε όλους τους οικονομικούς φορείς έχουν τα νόμιμα προσόντα να εκτελέσουν τη σύμβαση. Εν προκειμένω, οι εν λόγω οικονομικοί φορείς είναι χιλιάδες σε ενωσιακό επίπεδο. Αποδοχή των ισχυρισμών της προσφεύγουσας θα είχε ως αποτέλεσμα να έχουμε την υποχρέωση να απευθύνουμε πρόσκληση σε όλους, κάτι που θα στερούσε κάθε χρησιμότητα από την οικεία διάταξη.
Το γεγονός ότι η προσφεύγουσα δεν ήταν μεταξύ αυτών δεν δημιουργεί ζήτημα νομιμότητας στην οικεία διαδικασία. Εάν δε ήθελαν γίνει δεκτοί οι ισχυρισμοί της προσφεύγουσας, κάθε φορά που θα παρίστατο ανάγκη προσφυγής στην διαδικασία απευθείας διαπραγμάτευσης λόγω επικείμενου κινδύνου, όπως εν προκειμένω, θα καθίστατο υποχρεωτική η αποδοχή προσφορών από φορείς που εκδήλωσαν σχετικό ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται μέχρις αχρηστεύσεως η επίμαχη διαδικασία που συνήθως σκοπεί στην εξυπηρέτηση επιτακτικών λόγων δημοσίου συμφέροντος.
Για να καταλήξει ότι «ένεκα της ιδιαιτερότητας της ακολουθούμενης διαδικασίας, εν προκειμένω υφίσταται διακριτική ευχέρεια της αναθέτουσας αρχής να προσκαλέσει όποιον οικονομικό φορέα επιλέξει, χωρίς να είναι υποχρεωμένη να καλέσει έτερο ή να αποδεχθεί προσφορά που υποβάλλει έτερος οικονομικός φορέας εκτός διαδικασίας πρόσκλησης. Εν προκειμένω, μάλιστα, η υπηρεσία μας επιθυμώντας να αναπτυχθεί ανταγωνισμός έστω στα στενά πλαίσια της ακουλουθηθείσας διαδικασίας, κάλεσε τέσσερις (4) οικονομικούς φορείς, που είναι οι μεγαλύτερες εργοληπτικές επιχειρήσεις της χώρας και εξασφαλίζουν κατά το δυνατόν τα εχέγγυα για την ταχεία εκτέλεση των εργασιών. Το γεγονός ότι η προσφεύγουσα δεν ήταν μεταξύ αυτών δεν δημιουργεί ζήτημα νομιμότητας στην οικεία διαδικασία. Εάν δε ήθελαν γίνει δεκτοί οι ισχυρισμοί της προσφεύγουσας, κάθε φορά που θα παρίστατο ανάγκη προσφυγής στην διαδικασία απευθείας διαπραγμάτευσης λόγω επικείμενου κινδύνου, όπως εν προκειμένω, θα καθίστατο υποχρεωτική η αποδοχή προσφορών από φορείς που εκδήλωσαν σχετικό ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται μέχρις αχρηστεύσεως η επίμαχη διαδικασία που συνήθως σκοπεί στην εξυπηρέτηση επιτακτικών λόγων δημοσίου συμφέροντος. Επιπροσθέτως ο ισχυρισμός της προσφεύγουσας είναι απορριπτέος για τον πρόσθετο λόγο ότι η παρ. 9 του άρθρου 25 του προαναφερθέντος Ν. 5049/2023 ορίζει ότι στη διαδικασία προσκαλούνται τρεις (3) τουλάχιστον εργοληπτικές επιχειρήσεις και κατά συνέπεια η κλήση της προσφεύγουσας ένωσης, τα μέλη της οποίας ατομικώς, όπως τα ίδια συνομολογούν δεν διαθέτουν τα προσόντα εκτέλεσης της σύμβασης, δεν ήταν επιτρεπτή».
Κατά το υπουργείο, «κρίθηκε εύλογη η κατανομή του έργου της αναλυτικής καταγραφής των ζημιών και της τεχνικής περιγραφής των αποκαταστάσεων με γεωγραφικό κριτήριο και συγκεκριμένα ανά Περιφερειακή Ενότητα, λόγω τόσο της κατεπείγουσας ανάγκης συγκρότησης των φακέλων σύναψης συμβάσεων των αποκαταστάσεων, αλλά και για λόγους ορθολογικής κατανομής των αυτοψιών και αναγκαίας εξοικονόμησης χρόνου και πόρων κατά την ωρίμανση του φακέλου δημοπράτησης των έργων. Το αντικείμενο των επίμαχων συμβάσεων είναι προφανώς το μόνο πρόσφορο για την αντιμετώπιση της κατεπείγουσας ανάγκης, περιορίζεται στο μέτρο που είναι απολύτως απαραίτητο για την αντιμετώπισή της και δεν αφορά στην κάλυψη των τακτικών (πάγιων) αναγκών της αναθέτουσας αρχής. Είναι αδύνατη εν προκειμένω η τήρηση ακόμη και των σύντομων διαδικασιών της επισπευσμένης ανοικτής ή κλειστής διαδικασίας, με προθεσμία 15 και 10 ημερών, αντίστοιχα, για την υποβολή των προσφορών, δοθέντος ότι οι εν λόγω διαδικασίες δεν τελεσφορούν άμεσα, ενώ η αποκατάσταση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής των ως άνω περιοχών δεν είναι επιδεκτική περαιτέρω καθυστέρησης, καθώς οι επίμαχες εργασίες πρέπει να ξεκινήσουν και ολοκληρωθούν ταχύτατα ώστε να επανέλθει σε κανονικά κατά το δυνατόν επίπεδα η κοινωνική και οικονομική ζωή».
Επίσης, αναφέρεται ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο με σειρά αποφάσεών του δέχθηκε τη συνδρομή των προϋποθέσεων της εξαιρετικής αυτής διαδικασίας σε περιοχές που επλήγησαν από τα αυτά ως άνω ακραία καιρικά φαινόμενα.
