Συνθέτουν ένα περίεργο ζευγάρι: ένας Έλληνας συντηρητικός με σπουδές στο Χάρβαρντ και μία Ισπανίδα Σοσιαλίστρια με ιδιαίτερη ευαισθησία στο περιβάλλον και γενικότερα στην οικολογία. Πρόκειται για τον Κυριάκο Μητσοτάκη και την Τερέζα Ριμπέρα, δύο πολιτικοί που δεν έχουν πολλά κοινά αλλά τους ενώνει η ανησυχία που δημιουργεί το τεράστιο πλήγμα που έχει υποστεί ο Ευρωπαϊκός Νότος από την κλιματική αλλαγή.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός και η Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Ισπανίας και υπουργός Οικολογικής Μετάβασης, που είναι και το φαβορί για να αναλάβει την κορυφαία θέση της Πράσινης Πολιτικής στην επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχουν σημάνει ξεχωριστά τον κώδωνα του κινδύνου για την οικονομική καταστροφή που προκαλεί η κλιματική αλλαγή στη νότια Ευρώπη. Και οι δύο θέλουν ενισχύσεις από τις Βρυξέλλες.
«Έχω επικεντρωθεί πολύ σε αυτό το θέμα. Πιστεύω πολύ στην πράσινη μετάβαση. Αλλά δεν μπορεί να είναι εις βάρος εκείνων που υποφέρουν πραγματικά από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής σήμερα», είπε ο Μητσοτάκης, μιλώντας προσφάτως στο Politico.
Οι προετοιμασίες για τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι γνωστές με τον όρο «κλιματική προσαρμογή». Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δεσμεύτηκε για ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσαρμογής στο Κλίμα στο πρόγραμμά της για τη δεύτερη θητεία της και το οποίο παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο.
Το μεγάλο ερώτημα, αλλά και σημείο αιχμής, είναι, όπως συμβαίνει και με άλλα μεγάλα ζητήματα που αντιμετωπίζει η γηραιά ήπειρος, το μέγεθος των κονδυλίων που χρειάζεται να δαπανηθούν για ένα ζήτημα που επηρεάζει κυρίως τις μισές χώρες της ΕΕ. Ενώ και ο βορράς θα βρεθεί αντιμέτωπος με ολοένα και πιο υψηλές θερμοκρασίες, πλημμύρες, πυρκαγιές και εξάπλωση μεταδοτικών ασθενειών, το βάρος πέφτει στον Ευρωπαϊκό Νότο.
Δεδομένου ότι οι συζητήσεις σε επίπεδο ΕΕ είναι πιθανό να περιλαμβάνουν απαιτήσεις για χρήματα προκειμένου να βοηθηθούν οι πιο πληγείσες περιοχές, θα δείξουν κατά πόσο οι πλούσιοι αλλά πολύ πιο φειδωλοί Βορειοευρωπαίοι θέλουν πραγματικά να βοηθήσουν τους γείτονές τους.
«Θέλετε να επενδύσετε στην πράσινη μετάβαση το συντομότερο δυνατό γιατί αυτό μειώνει το κόστος και παρέχει έγκαιρη πρόσβαση στα οφέλη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η συζήτηση αυτή για παροχή οικονομικών πόρων είναι σημαντική», απάντησε η Ριμπέρα, όταν ρωτήθηκε εάν σχεδιάζει τη σύσταση ενός ειδικού ταμείου στην ΕΕ για την αντιμετώπιση του ζητήματος. Το ζήτημα αυτό θα μπορούσε να δοκιμάσει την αλληλεγγύη σε ολόκληρη την ΕΕ. «Πόση εμπιστοσύνη έχουμε και πόσο πιστεύουμε πραγματικά στην Ευρώπη;», είναι το ερώτημα που έθεσε.
Σύμφωνα με την Journal of Environmental Economics & Management, ο ετήσιος αντίκτυπος στο ΑΕΠ μίας χώρας της περιοχής από μία τουλάχιστον μεγάλη φωτιά είναι της τάξης του 0,11% έως 0,18%, που σημαίνει ετήσιες απώλειες της τάξης των 13 έως 21 δισ. ευρώ για τον Ευρωπαϊκό Νότο.
Τεράστιες επιπτώσεις
Πίσω από την ρητορική για τις πράσινες πολιτικές και πως αυτές θα μπορούσαν να συμβάλουν σε μία πιο βιώσιμη Ευρώπη, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν ήδη ανοίξει ένα από τα βαθύτερα ρήγματα στην ΕΕ, καθώς οι περιοχές που συνορεύουν με τη Μεσόγειο Θάλασσα υποφέρουν δυσανάλογα, καθώς ο πλανήτης υπερθερμαίνεται.
Πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος που περιγράφει λεπτομερώς την τεράστια κλίμακα καταστροφής που έρχεται στην Ευρώπη ήταν πραγματικά συγκλονιστική, καθώς δείχνει ότι «η Ευρώπη θα μπορούσε να καταρρεύσει μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια». «Δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι δεν έχουν συζητήσει για το θέμα αυτό αυτό πολύ περισσότερο», είχε πει πρόσφατα η Ριμπέρα.
Το καλοκαίρι του 2023 στην Ελλάδα σημαδεύτηκε από πυρκαγιές που σκότωσαν δεκάδες και έκλεισαν σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς σε περίοδο αιχμής. Εκείνη η βίαιη περίοδος τελείωσε με πλημμύρες που εξαφάνισαν την αγροτική παραγωγή στον κάμπο της Θεσσαλίας. Πάνω από 300.000 στρέμματα μετατράπηκαν και φέτος το καλοκαίρι σε στάχτη στην Αττική με ανυπολόγιστες καταστροφές, με τις φωτιές να μπαίνουν και μέσα στον αστικό ιστό. Εάν πάω να μιλήσω στους αγρότες για τη φιλική προς το κλίμα γεωργία, πρέπει πρώτα να τους πω ότι εάν συμβεί κάτι όπως η καταιγίδα που συνέβη πέρυσι, θα είμαι εδώ για να σας στηρίξω», είπε ο Έλληνας πρωθυπουργός.
Η Ισπανία γνώρισε πέρυσι το Σεπτέμβριο φονικές πλημμύρες στο Τολέδο, ενώ είχαν προηγηθεί οι πυρκαγιές στην περιοχή Εστρεμαδούρα στα δυτικά της χώρας που κατέστρεψαν περίπου 15.000 στρέμματα γης και ανάγκασε πολλούς ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Πολλές επαρχίες βρίσκονται επίσης τα τελευταία χρόνια σε κόκκινο συναγερμό για τις υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασία.
Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία αντιπροσωπεύουν περίπου το 60% των 8 εκατ. εκταρίων που κάηκαν σε μεγάλες πυρκαγιές μεταξύ 2000 και 2023, ενώ αποτελούν επίσης τις τρεις χώρες με την υψηλότερη μέση καμένη έκταση ανά πυρκαγιά. Οι προβλέψεις ειδικών κάνουν λόγο για περισσότερες πυρκαγιές και μάλιστα μεγάλης κλίμακας στις χώρες του Νότου.
Η Φον ντερ Λάιεν είχε δηλώσει τον Ιούνιο ότι θα αναπτύξει ένα συγκεκριμένο σχέδιο για να βοηθήσει τους αγρότες να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές του καιρού που επηρεάζουν την επισιτιστική ασφάλεια της Ευρώπης. Ωστόσο, το φάσμα των πιθανών επιπτώσεων είναι τόσο μεγάλο και πολύπλοκο που η αναμενόμενη απάντηση της ΕΕ θα πρέπει τώρα να καλύψει τα πάντα, από τη διασφάλιση ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν θα εγκαταλείψουν τους ιδιοκτήτες κατοικιών σε νέες ζώνες πλημμύρας μέχρι την προστασία των αποθεμάτων νερού που απαιτούνται για την ψύξη των πυρηνικών αντιδραστήρων.
Η ΕΕ μπορεί να χρειαστεί να προτρέψει τις πόλεις να αναπτύξουν σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων από κύματα καύσωνα, ειδικά για σχολεία και οίκους φροντίδας ηλικιωμένων, ενώ παράλληλα θα κληθεί να διαχειριστεί την απειλή που δημιουργεί η άνοδος της θάλασσας.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ασκεί έντονες πιέσεις από το περασμένο καλοκαίρι ώστε η ΕΕ να ενισχύσει τις κοινές της ικανότητες αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Οι πυροσβεστικές δυνάμεις της ΕΕ, που έσπευσαν να βοηθήσουν τη Βουλγαρία και τη Βόρεια Μακεδονία τον περασμένο μήνα, επικροτήθηκαν από τη φον ντερ Λάιεν ως παράδειγμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης - όμως ο Έλληνας πρωθυπουργός και άλλοι κορυφαίοι αξιωματούχοι από τον Ευρωπαϊκό Νότο υποστηρίζουν ότι αυτοί οι πόροι πρέπει να επεκταθούν.
Πέρα από τα σύνορα της ΕΕ
Το θέμα ωστόσο δεν έχει να κάνει μόνο με τα χρήματα, υποστήριξε η Ριμπέκα. Η χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί, ώστε οι αποφάσεις να λαμβάνουν υπόψη τις ολοένα και πιο έντονες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. «Πώς μπορείτε να θέσετε στόχους για τη δημιουργία και τη διατήρηση των δασών χωρίς να λαμβάνετε υπόψη τις μελλοντικές προβλέψεις ξηρασίας και πυρκαγιάς;», ρώτησε.
Και η σκληροπυρηνική πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι πιέζει να γίνουν μεγαλύτερες προετοιμασίες για το κλίμα στα διεθνή φόρουμ. «Η προσαρμογή είναι… προτεραιότητα για την Ιταλία», είπε σε μια συνάντηση στο πλαίσιο των συζητήσεων του ΟΗΕ για το κλίμα πέρυσι το Νοέμβριο, υπογραμμίζοντας το καθεστώς της χώρας της ως «καυτό σημείο» της κλιματικής αλλαγής.
Στο φετινό G7, η Ιταλία μεσολάβησε για τη δημιουργία ενός κόμβου για την προώθηση συνεργασιών μεταξύ πλούσιων και φτωχότερων χωρών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Υπό την καθοδήγηση της Μελόνι, η Ιταλία έχει μετατοπίσει την εστίασή της στη χρηματοδότηση του κλίματος προς την Αφρική και την πιθανότητα ότι περισσότεροι άνθρωποι εκτός των συνόρων της ΕΕ θα εκτοπιστούν από τις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών συνθηκών - φέρνοντας περισσότερη μετανάστευση σε χώρες της ΕΕ, όπως η Ιταλία. Περαιτέρω δεσμεύσεις για την κατασκευή υποδομής ανθεκτικής στο κλίμα αναλήφθηκαν στο πλαίσιο του «σχεδίου Mattei» της Ιταλίας, ενός επενδυτικού προγράμματος που παρουσιάστηκε λεπτομερώς τον Ιανουάριο.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής η Ιταλία έχει λιγότερη επείγουσα ανάγκη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στο εσωτερικό και σε ευρωπαϊκό επίπεδο - παρά τις διαδοχικές ξηρασίες όπως αυτές που έπληξαν την κοιλάδα του Πάδου στο βορρά και που στέγνωσαν λίμνες και υδάτινα ρεύματα στη Σικελία και τη Σαρδηνία αυτό το καλοκαίρι.
«Η προσαρμογή του κλίματος δεν θεωρείται πουθενά εθνική προτεραιότητα στην Ιταλία, αλλά μόνο και στην καλύτερη περίπτωση ως ανθρωπιστική δράση για τον μετριασμό των μεταναστευτικών ροών από την Αφρική», δήλωσε ο Λούκα Μπεργκαμάσι, διευθυντής της ιταλικής δεξαμενής σκέψης ECCO.
