Ρωσικά στρατεύματα, ντυμένα στο χακί της ερήμου υποδέχτηκαν τον Βλαντιμίρ Πούτιν στη Συρία το 2017. Ο Ρώσος πρόεδρος δήλωνε τότε ότι η Μόσχα είχε ολοκληρώσει την αποστολή της στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας ενώ δεσμεύτηκε ότι η Ρωσία ήταν εκεί για να μείνει.
«Αν οι τρομοκράτες σηκώσουν ξανά τα κεφάλια τους, θα πραγματοποιήσουμε πρωτόγνωρα χτυπήματα που όμοιά τους δεν θα έχουν ξαναδεί» δήλωνε τότε χαρακτηριστικά στην επίσκεψή του στην ρωσική αεροπορική βάση.
Ωστόσο, τις τελευταίες δύο εβδομάδες, καθώς οι αντάρτες που η Ρωσία αποκάλεσε τρομοκράτες σάρωσαν τη Συρία με στόχο να ανατρέψουν έναν από τους στενότερους συμμάχους της Ρωσίας, τον Πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, αυτά τα «πρωτόγνωρα χτυπήματα» δεν φάνηκαν πουθενά. Αντίθετα, με την αποπομπή του Άσαντ την Κυριακή, ο Πούτιν υπέστη μία από τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές αποτυχίες στα 25 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, όπως επισημαίνουν οι New York Times.
Δέχτηκε αυτό το χτύπημα, τονίζουν οι αναλυτές, σε μεγάλο βαθμό επειδή ο στρατός του έχει βαλτώσει στην Ουκρανία. «Η εμπλοκή μας εκεί είχε κόστος», δηλώνει αναλυτής με έδρα τη Μόσχα που επικεντρώνεται στη Μέση Ανατολή, ο Αντον Μαρντάσοφ, αναφερόμενος στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. «Το κόστος ήταν η Συρία» τονίζει.
Μέχρι την Κυριακή, η Ρωσία είχε υποβαθμιστεί από κάποιον που κινεί τα νήματα, σε έναν παριστάμενο. Το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας εξέδωσε δήλωση «εξαιρετικής ανησυχίας» για «τα δραματικά γεγονότα» και ανακοίνωσε ότι ο Άσαντ εγκατέλειψε τη χώρα. Ο Ντμίτρι Πεσκόφ, εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, δήλωσε στα ρωσικά πρακτορεία ειδήσεων ότι δεν είχε τίποτα να προσθέσει. Ο ίδιος ο Πούτιν δεν είπε τίποτα για τη Συρία τις τελευταίες εβδομάδες.
Η έκταση των επιπτώσεων για τη Μόσχα από την απομάκρυνση του Άσαντ δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Το βασικό ερώτημα, αναφέρουν οι αναλυτές, είναι αν η Ρωσία καταφέρει να συνάψει συμφωνία με τη νέα κυβέρνηση της Συρίας για να κρατήσει τη ναυτική βάση της Ταρτούς και την αεροπορική βάση στο Χμέιμιμ, όπου ο Πούτιν εκφώνησε τη νικητήρια ομιλία το 2017. Ο Μαρντάσοφ αναφέρει ότι δεν ήταν σίγουρος εάν η Ρωσία θα ήταν σε θέση να επιτύχει μια τέτοια συμφωνία, δεδομένου ότι η Ρωσία χρησιμοποίησε αυτές τις βάσεις για συντριπτικές αεροπορικές επιδρομές κατά της αντιπολίτευσης της Συρίας μετά την παρέμβαση του Κρεμλίνου στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας το 2015. Η απώλεια των βάσεων της Συρίας θα ανατρέψει ορισμένες από τις φιλοδοξίες του κ. Πούτιν να αποκαταστήσει τη Ρωσία ως παγκόσμια δύναμη, καθώς είναι ζωτικής σημασίας για την ικανότητα του Κρεμλίνου να επιδεικνύει την ισχύ του σε μέρη τόσο μακρινά όσο η Δυτική Αφρική.
«Η Συρία είναι το μόνο πραγματικό τους στήριγμα στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο», δήλωσε ο Γιουτζίν Ρούμερ, διευθυντής του Προγράμματος Ρωσία και Ευρασία στο Ιδρυμα Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη στην Ουάσιγκτον. Η νίκη των ανταρτών, τονίζει, έχει γίνει «μέρος του τιμήματος που πληρώνουν για τον πόλεμο στην Ουκρανία».
Το Κρεμλίνο είναι επίσης πιθανό να δεχθεί ένα ευρύτερο χτύπημα στην εικόνα του. Στη διευρυνόμενη σύγκρουση του Πούτιν με τη Δύση, προσπαθεί να τοποθετήσει τη Ρωσία ως αποφασιστικό, αξιόπιστο ηγέτη ενός παγκόσμιου συνασπισμού ενάντια σε αυτό που αποκαλεί αμερικανική ηγεμονία.
«Τι ωφελεί η Ρωσία ως εταίρος αν δεν μπορεί να σώσει τον παλαιότερο "πελάτη" της στη Μέση Ανατολή από μια κουρελιασμένη ομάδα πολιτοφυλακών;» ρώτησε ο κύριος Ρούμερ. «Εκτός από την επιχειρησιακή οπισθοδρόμηση, είναι επίσης ένα διπλωματικό και πλήγμα για τη φήμη» τονίζει.
«Δεν υπήρχε χρόνος για τη Συρία»
Μόλις πριν από λίγα χρόνια, η Συρία ξεχώρισε ως το μεγαλύτερο σύμβολο της αναγέννησης της Ρωσίας στην παγκόσμια σκηνή. Οι σαρωτικές, αιματηρές αεροπορικές επιδρομές της βομβάρδισαν ομάδες της αντιπολίτευσης και βοηθώντας τον Άσαντ να κερδίσει τις μάχες, στέλνοντας το μήνυμα ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να χρησιμοποιήσει συντριπτική δύναμη για να σταθεί δίπλα στους συμμάχους της και να διεκδικήσει τα δικά της συμφέροντα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντίθετα, θεωρούνταν όλο και περισσότερο στην περιοχή ως μια αναξιόπιστη δύναμη που αποδεσμευόταν από τη Μέση Ανατολή.
Και αφού η εξουσία του Άσαντ φαινόταν ασφαλής, η Ρωσία χρησιμοποίησε τις βάσεις της στη Συρία ως σημείο συγκέντρωσης στρατευμάτων για να ανταγωνιστεί με τη Δύση την επιρροή που θα είχε σε αφρικανικές χώρες όπως η Λιβύη, το Μάλι και η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Αλλά μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022, η Συρία έπεσε κατακόρυφα στη λίστα προτεραιοτήτων του Κρεμλίνου.
Οι βάσεις της Ρωσίας στη Συρία έγιναν γνωστές ως μέρη όπου μεταφέρονταν εκεί οι διοικητές που είχαν αποτύχει στην Ουκρανία και οι στρατιώτες που μετά από κληρώσεις γλύτωναν τα χαρακώματα της Ουκρανίας. Η Συρία μετατράπηκε σε «προορισμό-θέρετρο» για Ρώσους στρατιώτες σε σύγκριση με τη σφαγή στα πεδία μάχης της Ουκρανίας, είπε ο αναλυτής Μαρντάσοφ στη Μόσχα. Και για τους στρατηγούς που δεν είχαν απόδοση, είπε, η υπηρεσία στη Συρία «ήταν ένα είδος εξορίας».
Η Μόσχα έστειλε έναν στρατηγό στη Συρία αφού προήδρευσε στην αποτυχημένη επίθεση της Ρωσίας στην πρωτεύουσα της Ουκρανίας, Κίεβο, στις αρχές της εισβολής της. Ένας δεύτερος έφτασε αφού θεωρήθηκε υπεύθυνος για την αποστολή των επίλεκτων αερομεταφερόμενων στρατευμάτων της Ρωσίας στον θάνατο. Ένας τρίτος ανέλαβε τη διοίκηση της Συρίας αφού τα στρατεύματά του απέτυχαν να καταλάβουν το Χάρκοβο στη βορειοανατολική Ουκρανία.
Με την Ρωσία να έχει στρέψει την προσοχή της στην Ουκρανία, η νέα επίθεση των ανταρτών στην Συρία την έπιασε εξαπίνης. Η Ρωσία εξαπέλυσε πλήγματα κατά των Σύριων ανταρτών, αλλά με πολύ μικρότερη ένταση από ό,τι στο απόγειο της παρέμβασής της στον εμφύλιο πόλεμο. Ένας Αμερικανός αξιωματούχος είπε ότι αυτό συνέβη επειδή πίστευαν ότι πολλά ρωσικά αεροσκάφη είχαν αποσυρθεί από τη Συρία για επιχειρήσεις στην Ουκρανία.
Πολεμικά αεροσκάφη που η Ρωσία θα μπορούσε διαφορετικά να είχε στείλει για να επαναλάβουν τις σκληρούς βομβαρδισμούς, ήταν πλέον δεσμευμένα στην Ουκρανία. Πολεμικά πλοία που η Ρωσία θα μπορούσε να είχε στείλει από τη Μαύρη Θάλασσα, δεν μπόρεσαν να περάσουν στη Μεσόγειο λόγω μιας συνθήκης που επιτρέπει στην Τουρκία να κλείσει τα στενά της στο ναυτικό ενός έθνους σε πόλεμο. Και μια κάποτε τρομακτική ρωσική μισθοφορική δύναμη, η ομάδα Βάγκνερ, διέλυσε τις επιχειρήσεις της στη Συρία πέρυσι, αφού ο αρχηγός της, Γεβγκένι Πριγκόζιν, οργάνωσε μια αποτυχημένη ανταρσία εναντίον των Ρώσων στρατιωτικών αρχηγών.
«Οι προτεραιότητες άλλαξαν εντελώς», δηλώνει ο Ντένις Κορότκοφ, ο Ρώσος δημοσιογράφος που ήταν από τους πρώτους που κατέγραψε την ομάδα Βάγκνερ. «Δεν υπήρχε χρόνος για τη Συρία» τονίζει.
Η υποστήριξη της Ρωσίας στο καθεστώς Άσαντ χρονολογείται από την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης προς τον πατέρα του Άσαντ, τον Πρόεδρο Χαφέζ αλ Άσαντ, τη δεκαετία του 1970. Τώρα η Ρωσία φαίνεται να στρέφεται στη διπλωματία για να προσπαθήσει να σώσει το αποτύπωμά της στη Συρία. Ο Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, είχε συνομιλίες με τους Ιρανούς και Τούρκους ομολόγους του στο Κατάρ το Σάββατο και ο Πούτιν μίλησε τηλεφωνικά με τους ηγέτες αυτών των δύο χωρών τις τελευταίες ημέρες.
Σε ένδειξη ότι η Ρωσία θα μπορούσε να αναζητήσει συμφωνία με τις νέες δυνάμεις της Συρίας, η ρωσική κρατική τηλεόραση την Κυριακή φάνηκε να «μαλακώνει» τη γλώσσα που χρησιμοποιούσε για να αναφερθεί στις δυνάμεις που ανέτρεψαν τον Άσαντ.
Το βράδυ του Σαββάτου, οι μεταδόσεις της κρατικής τηλεόρασης τους ανέφεραν ως «τρομοκράτες» ή «μαχητές» που υποστηρίζονται από ξένες δυνάμεις. Μέχρι το πρωί της Κυριακής, τα ρωσικά κρατικά μέσα άρχισαν να τους αποκαλούν «ένοπλη αντιπολίτευση» ή «ένοπλες ομάδες».
Η καλύτερη ελπίδα της Ρωσίας, λένε οι αναλυτές, μπορεί να είναι να διαπραγματευτεί με την Τουρκία —η οποία υποστηρίζει ορισμένες από τις ομάδες ανταρτών— για να τη βοηθήσει να διατηρήσει τις βάσεις της στη Συρία. Αλλά δεν είναι σαφές ότι η Τουρκία θα είχε τη δύναμη ή την επιρροή να πείσει τους αντάρτες να αποδεχθούν μια τέτοια συμφωνία.
«Εάν μπορέσουν να εξασφαλίσουν τις βάσεις τους και να καταλήξουν σε συμφωνία με την Τουρκία, θα μπορούσαν να είναι εύλογα ικανοποιημένοι», δήλωσε ο Αντόνιο Τζιουστόζι, μελετητής στο Royal United Services Institute στο Λονδίνο, ο οποίος έχει παρακολουθήσει την παρουσία της Ρωσίας στη Συρία.
«Όλα εξαρτώνται από το αν ο Ερντογάν μπορεί πραγματικά να ελέγξει τους αντάρτες», προσθέτει ο Τζιουστόζι, αναφερόμενος στον Πρόεδρο της Τουρκίας.
Η νέα εξάρτηση από τη διπλωματία σηματοδοτεί μια έντονη αντίθεση με την ετοιμότητα της Ρωσίας πριν από την εισβολή της στην Ουκρανία, να χρησιμοποιήσει βία στη Συρία για να προωθήσει τα συμφέροντά της. Πέρα από την αεροπορική δύναμή του, ο Πούτιν στηρίχτηκε στην ομάδα μισθοφόρων Wagner που ο Πριγκόζιν δημιούργησε σε μια από τις πιο αποτελεσματικές μαχητικές μηχανές της Συρίας.
Αλλά ο Πριγκόζιν μετακίνησε πολλούς από τους άνδρες του από τη Συρία στον αγώνα στην Ουκρανία. Και μετά την αποτυχημένη ανταρσία του τον Ιούνιο του 2023 και τον επακόλουθο θάνατο σε αεροπορικό δυστύχημα δύο μήνες αργότερα, το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας ανάγκασε ό,τι είχε απομείνει από τις δυνάμεις Βάγκνερ στη Συρία να αναχωρήσει ή να ενταχθεί στις τάξεις του.
Αυτό το Σαββατοκύριακο, πρώην μαχητές της Wagner έλαβαν τα νέα από τη Συρία με έκπληξη. Σε ανταλλαγή μηνυμάτων, ένας πρώην μισθοφόρος της Βάγκνερ που είχε πολεμήσει στη Συρία και τώρα υπηρετεί στον ρωσικό στρατό είπε: «Όλοι είναι απογοητευμένοι».
«Θυσιάσαμε τόσα πολλά παιδιά εκεί την εποχή μας για να πετύχουμε», είπε ο πρώην μισθοφόρος Αλεξάντρ, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Και τώρα, το παράτησαν τόσο εύκολα» προσθέτει.
