Παρότι το πρόβλημα του brain drain συνεχίζεται στη χώρα μας, ακόμα και μετά την ολοκλήρωση των μνημονίων, εντούτοις έχει ανακοπεί ο ρυθμός «φυγής» των νέων ανθρώπων προς το εξωτερικό, ενώ αξιοσημείωτους ρυθμούς εμφανίζει και το brain gain την τελευταία 4ετία.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, έχουν επιστρέψει στη χώρα περίπου 350.000 από τους 680.000 Έλληνες που μετακόμισαν στο εξωτερικό την περίοδο 2010-2021, αντιστρέφοντας ένα μέρος από την απώλεια ταλέντων που βίωσε η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Κίνητρο επιστροφή δεν ήταν οι φορολογικές διευκολύνσεις που τους προσφέρονται (χαμηλότεροι φορολογικοί συντελεστές), αλλά η αγάπη για τη χώρα και την οικογένειά τους.
Όπως επισημαίνεται σε νέα έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), η οποία πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2024 σε συνεργασία με την Kapa Research, το 67,6% όσων επέλεξαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα έχει οικογένεια, ενώ το 52% των ερωτώμενων έχει και παιδιά.
Η έρευνα επικεντρώθηκε σε δείγμα Ελλήνων που μετανάστευσαν λόγω της κρίσης, αλλά έχουν επαναπατριστεί τα τελευταία χρόνια (την τριετία 2019-2021 κορυφώθηκαν οι επαναπατρισμοί).
Η Ελλάδα αξιολογείται από το 55% των ερωτηθέντων ως «ένας καλός τόπος για να ζει κανείς», κάτι που αναδεικνύεται και στην αξιολόγηση των επιμέρους χαρακτηριστικών της Ελλάδας, όπου ξεχωρίζει η ποιότητα ζωής, με το ποσοστό θετικής γνώμης να ανέρχεται σε 56%.
Τα φορολογικά κίνητρα ειδικά στοχευμένα σε Έλληνες που επαναπατρίζονται δεν αποτέλεσαν σημαντικό λόγο επιστροφής, καθώς το 84% όσων συμμετείχαν στην έρευνα δεν τα εκμεταλλεύτηκε.
Η εμπειρία του εξωτερικού
Η πλειονότητα των ερωτώμενων έφυγε στο εξωτερικό κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (2010-2012). Όσον αφορά τις χώρες προορισμού, πρώτη είναι η Γερμανία (25%) και ακολουθούν η Μεγάλη Βρετανία (16%) και η Ολλανδία (8%).
Οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν στη μετεγκατάσταση στο εξωτερικό ήταν οικονομικοί και επαγγελματικοί (89%), και μόνο 10% προσωπικοί και οικογενειακοί λόγοι. Ο κύριος όγκος του δείγματος, που επέλεξε ως τόπο διαμονής και εργασίας το εξωτερικό, προήλθε από ανθρώπους που ζούσαν στην Ελλάδα (81%), ενώ μόλις το 17% αποφάσισε να παραμείνει στο εξωτερικό όπου είχε μεταβεί για σπουδές.
Το 60% των εργαζομένων απορροφήθηκε από τον ιδιωτικό τομέα, ενώ μόλις το 11% απασχολήθηκε στο Δημόσιο. Επίσης, το 13% δήλωσε ελεύθερος επαγγελματίας και το 3% ιδιοκτήτης επιχείρησης.
Οι περισσότεροι (ποσοστό 73%) δήλωσαν ότι η εμπειρία στο εξωτερικό τους έκανε πιο ανταγωνιστικούς, και εφαρμόζουν στην τωρινή τους εργασία (ποσοστό 74%) την τεχνογνωσία και τις δεξιότητες που απέκτησαν εκείνη την περίοδο.
Το νέο επαγγελματικό «κεφάλαιο» στην Ελλάδα
Η τάση επιστροφής (Βrain Gain) στην Ελλάδα ξεκίνησε και εντάθηκε σημαντικά μετά το 2019. Το εργατικό δυναμικό που επέστρεψε ήταν υψηλά καταρτισμένο και υψηλά αμειβόμενο.
Συγκεκριμένα, το 58% των εργαζομένων που επέστρεψαν είχε μηνιαίες αποδοχές άνω των 3.000 ευρώ (μεικτά), γεγονός που σχετίζεται με το διαφορετικό κόστος ζωής.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στην Ελλάδα πια, οι μηνιαίες τους αποδοχές (μεικτά) διαμορφώνονται σε αρκετά υψηλά επίπεδα, γεγονός που έχει να κάνει και με το επαγγελματικό τους status. Πιο συγκεκριμένα, το 44% λαμβάνει αποδοχές άνω των 1.500 ευρώ, το 27% από 1.501 έως 3.000 ευρώ, το 17% από 3.001 ευρώ και άνω).
Όσον αφορά στην επαγγελματική κατάσταση, το 50% εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα, το 26% έχει αναπτύξει επιχειρηματική δράση (21% ελεύθεροι επαγγελματίες και 5% ιδιοκτήτες επιχείρησης) και μόλις το 11% εργάζεται στον δημόσιο τομέα.
Η επιστροφή στην Ελλάδα φαίνεται ότι έχει ενισχύσει συνολικά την ελληνική οικονομία, συμβάλλοντας έτσι στην περαιτέρω ανάπτυξη. Οι κυριότεροι τομείς απασχόλησης όσων επέστρεψαν οι Έλληνες του εξωτερικού είναι οι ακόλουθοι: Κατασκευές, Εκπαίδευση, Νέες Τεχνολογίες – Πληροφορική, Συμβουλευτικές Υπηρεσίες, Υγεία, Χονδρικό – Λιανικό Εμπόριο, Τουρισμός.
Το μεγαλύτερο ποσοστό του ανθρώπινου δυναμικού (46%) απασχολείται σε ελληνικές επιχειρήσεις και οργανισμούς, ενώ το 21% δηλώνει «αυτοαπασχολούμενος/ελεύθερος επαγγελματίας». Το 7% εργάζεται εξ αποστάσεως για εταιρεία/οργανισμό του εξωτερικού.
Οι δυσκολίες και οι προκλήσεις
Στο ερώτημα «Τι θα βοηθούσε στον επαναπατρισμό περισσότερων Ελλήνων του εξωτερικού;», το 79% απαντάει «Καλύτερη λειτουργία των θεσμών» και το 78% «Βελτίωση και εκσυγχρονισμός στις δομές και τις υποδομές του κράτους».
Όσον αφορά τις μελλοντικές προοπτικές, το 51% δηλώνει αισιοδοξία για το μέλλον (σίγουρα ή μάλλον ναι), και η πλειονότητα (49% σίγουρα ή μάλλον ναι) θα παρότρυνε φιλικό ή συγγενικό πρόσωπο που εργάζεται στο εξωτερικό να επιστρέψει στην Ελλάδα.
