Επενδύσεις σχεδόν 11,7 δισ. ευρώ σε άμεσο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα και σε βάθος 20ετίας προγραμματίζονται από την κυβέρνηση, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και βέβαια τον νέο φορέα «Σιδηρόδρομοι Ελλάδας» που «φιλοδοξεί» να βάλει τάξη στον τομέα των μεταφορών.
Όπως και πρόσφατα ανέφερε το insider.gr, σε σχετική παρουσίαση έγινε αναφορά σε επενδυτικό σχέδιο που σε άμεσο ορίζοντα ανέρχεται στα 530 εκατ. ευρώ. Στην 5ετία προβλέπονται επενδύσεις 2,75 δισ. ευρώ, στη 10ετία επιπλέον 1,4 δισ. ευρώ, ενώ, βάσει πάντα της παρουσίασης, σε 20 έτη θα ξεπερνά τα 7 δισ. ευρώ. Άμεση Προτεραιότητα (έως 2026) είναι η αποκατάσταση δικτύου από καταστροφές λόγω Daniel στην Κεντρική Ελλάδα. Στο βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα (έως 2029) είναι έργα ήδη ενταγμένα σε χρηματοδοτικά πλαίσια, έργα προς ένταξη σε Μεταφορές 2021-2027 και CEF2 (Connecting Europe Facility), έργα προς εξεύρεση χρηματοδότησης. Στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα (έως 2034, ύψους 1,4 δισ.) εντάσσονται έργα αναβάθμισης Ανατολικής Εγνατίας, η Παράκαμψη Αθηνών (Ικόνιο - Σφίγγα), έργα συνδέσεως με λιμένες και ΒΙ.ΠΕ., έργα αναβάθμισης Δυτικής Εγνατίας. Στο μακροπρόθεσμο πρόγραμμα (έως 2044) εντάσσονται νέα Έργα Δυτικής Εγνατίας και Ανατολικής Εγνατίας, η αναβάθμιση δικτύου Δυτικής Μακεδονίας και δικτύου Πελοποννήσου, νέα έργα Δυτικής Ελλάδας.
Σε σχέση με το επενδυτικό σχέδιο, από την παρουσίαση προκύπτει πως έχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση για μικρό τμήμα των έργων. Μέσα σε αυτά περιλαμβάνονται τα 180 εκατ. για την οριστική αποκατάσταση του δικτύου στο τμήμα που καταστράφηκε από τις θεομηνίες του 2023 και η κατασκευή του προαστιακού Δυτικής Αττικής (110 εκατ.), που έχουν ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης. Γενικότερα, προτεραιότητα δίδεται στα έργα αποκατάστασης στην Κεντρική Ελλάδα και τα έργα με χρηματοδοτήσεις από το ΕΣΠΑ και το CEF II. Αυτά είναι: τα έργα οριστικής αποκατάστασης στη Θεσσαλία με 180 εκατ. ευρώ, η σηματοδότηση Θεσσαλονίκη - Ειδομένη, η νέα γραμμή Νέα Καρβάλη - Τοξότες Ξάνθης, ο Προαστιακός Δυτικής Αττικής, Ρίο - Πάτρα, ΣΚΑ - Οινόη, Θεσσαλονίκη - Προμαχώνας και Αλεξανδρούπολη - Ορμένιο. Πάντως, δεν είναι απολύτως σαφή και δεδομένη η χρηματοδότηση για κάποια από τα έργα που προωθούνται μέσω ανταγωνιστικού διαλόγου (4,5 δις ευρώ) και προβλέπεται να συνδέσουν λιμάνια με το βασικό σιδηροδρομικό δίκτυο. Από την λίστα έργων και πληροφορίες της αγοράς προκύπτει πως οι διαγωνισμοί για το Αλεξανδρούπολη-Ορμένιο και το τμήμα Νέα Καρβάλη - Τοξότες Ξάνθης είναι πιο «κοντά», ενώ προχωρούν και το Ρίο - Πάτρα και στον πενταετή προγραμματισμό είναι η Σιδηροδρομική σύνδεση του 6ου προβλήτα ΟΛΘ-Δυτικός Προαστιακός Θεσσαλονίκης και η επέκταση του Προαστιακού μέχρι το λιμάνι του Λαυρίου.
Πώς θα επιτευχθεί η βιωσιμότητα
Σε κάθε περίπτωση πάντως, για να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος μετασχηματισμός είναι βασικό ζητούμενο είναι η υλοποίηση του επενδυτικού σχεδίου με την εκτέλεση των προγραμματισμένων έργω βάσει χρονοδιαγράμματος. Το υπουργείο προχώρησε στη διάκριση των έργων σε κατηγορίες με γνώμονα την επιτακτικότητα σε άμεσα, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Όπως σημειώνεται, η βιωσιμότητα του νέου φορέα εξαρτάται από την ανάπτυξη υπερσύγχρονου, απολύτως ασφαλούς και πλήρως διαλειτουργικού δικτύου υψηλής ταχύτητας, δίνεται έμφαση στις εμπορευματικές μεταφορές, αναγνωρίζοντας τη θέση της χώρας στην Ε.Ε. (ακραία θέση του ΔΕΔ -Μ), ενώ αυτονόητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας αποτελεί η συντήρηση του δικτύου.
Οι ελληνικοί «διάδρομοι»
Σε σχέση με το νέο ΔΕΔ - Μ (Δι -Ευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών) γίνεται αναφορά σε 2 ελληνικούς διαδρόμους: (α) Ευρωπαϊκός Διάδρομος Μεταφορών Δυτικών Βαλκανίων. Συνδέει την Ελλάδα με Αυστρία, Σερβία, Σλοβενία, Κροατία, Βόρεια Μακεδονία και (β) «Baltic-Black-Aegean Seas” (3-Seas). Συνδέει την Ελλάδα με Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Πολωνία, ενώ πλέον υφίστανται και επεκτάσεις προς Ουκρανία (Λιμάνι Οδησσού). Σε σχέση με έργα καταγράφονται τα εξής:
Α. Ολοκλήρωση άξονα Πάτρα – Αθήνα - Θεσσαλονίκη (ΠΑΘ - διπλή ηλεκτροδοτούμενη γραμμή με σύγχρονα δια - λειτουργικά συστήματα ERTMS) για επιβατικές και εμπορευματικές μεταφορές.
Β1. Ανάπτυξη εμπορευματικών πολυτροπικών μεταφορών με όλη την Ευρώπη, αξιοποιώντας τη δια - λειτουργικότητα με τα ευρωπαϊκά δίκτυα, μέσω των 3 συνοριακών σταθμών: • Ειδομένης (Ε), προς κεντρική Ευρώπη μέσω Δυτικών Βαλκανίων • Προμαχώνα (Π), προς Βαλκάνια και Κεντρική Ευρώπη (3 seas) • Ορμένιου, προς ανατολική Ευρώπη και Βαλτική (3 seas).
Β2. Σύνδεση με λιμάνια και ΒΙ.ΠΕ. με ταυτόχρονη ανάπτυξη εμπορευματικών κέντρων • Πειραιά • Θεσσαλονίκης • Νέας Καρβάλης • Αλεξανδρούπολης • Πάτρας • Βόλος • Λαυρίου • Ραφήνας • Ηγουμενίτσας.
Γ . Ολοκλήρωση / Ανάπτυξη - Υφιστάμενης μονής γραμμής Στρυμώνα - Αλεξανδρούπολης - Νέας γραμμής Θεσσαλονίκη - Καβάλα - Τοξότες - Προαστιακών δικτύων στα μεγάλα αστικά κέντρα (Δυτικής Αττικής, Δυτικής Θεσσαλονίκης, Πάτρας - Πύργου) - Περιφερειακών δικτύων.
Τα άμεσα έργα, η χρηματοδότηση, τα «κενά», οι πολυετείς επενδυτικοί κύκλοι
ΘΕΣΣΑΛIA DANIEL - Οριστικές αποκαταστάσεις Κεντρικής Ελλάδας: 180 εκατ. ευρώ (Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΝΤΑΓΜΕΝΟ Μελέτη - Κατασκευή Οριστική αποκατάσταση υποδομών με έργα ανθεκτικότητας, χρόνος κατασκευής 24 μήνες)
Θεσ/κη – Ειδομένη, Εγκατάσταση σηματοδότησης στη γραμμή, μέσω της νέας παραλλαγής με παράλληλη σηματοτεχνική εξασφάλιση της παλαιάς και αντικατάσταση 37 αλλαγών τροχιάς: ύψους 27 εκατ. ευρώ, μήκους 70,5 χλμ. (χρηματοδότηση: έργο "phasing" μεταξύ ΥΜΕΠΕΡΑΑ 2014-2020 και ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 2021- 2027, χρόνος κατασκευής 26 μήνες).
Ν. Καρβάλη – Τοξότες, Νέα μονή γραμμή (μόνο υποδομή, επιδομή, σταθμοί): ύψους 212 εκατ. ευρώ, μήκος 32, χλμ., χρόνος κατασκευής 60 μήνες). Είναι σε φάση δημοπράτησης με τη μέθοδο του Ανταγωνιστικού Διαλόγου, μαζί με το τμήμα Θεσσαλονίκη - Αμφίπολη - Ν. Καρβάλη, 174 χλμ., ως ενιαίο έργο και ενταγμένο χρηματδοτικά (CEF1).
Προαστιακός Δ. Αττικής (Ταμείο Ανάκαμψης, 110 εκατ. ευρώ, χρόνος κατασκευής 24 μήνες).
Στα έργα του χρηματοδοτικού πακέτου CEF2 (προς χρηματοδότηση) αναφέρονται τα: ΣΚΑ - ΟΙΝΟΗ (240 εκατ. ευρώ), Λιόσια - Κόρινθος (Αναβάθμιση, 70 εκατ.), Θεσ/κη - Προμαχώνας (Αναβάθμιση, 90 εκατ.), Θεσ/κη – Προμαχώνας (Η/Κ) 75 εκατ., Αλεξανδρούπολη - Ορμένιο (ύψους 480 εκατ. προς χρηματοδότηση έργα 341 εκατ.), Αλεξανδρούπολη - Ορμένιο (295 εκατ., προς χρηματοδότηση 214 εκατ.), Ρίο - Πάτρα (ύψους 477 εκατ. προς χρηματοδότηση 366 εκατ.).
· Στα έργα του πενταετούς προγραμματισμού που έχουν εξασφαλίσει χρηματοδότηση περιλαμβάνονται ο Προαστιακός Δυτικής Θεσσαλονίκης (20 εκατ., ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 2021-2027) και η σύνδεση του τρένου με τον προβλήτα 6 του ΟΛΘ (35 εκατ., ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 2021-2027), η επέκταση του Προαστιακού Αθήνας μέχρι το Λαύριο (391 εκατ., ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 2021-2027) και τα προβληματικά, πλέον (λόγω Daniel), έργα ηλεκτροκίνησης και σηματοδότησης στα τμήματα Λάρισα – Βόλος (72 εκατ., έργο ενταγμένο στο ΥΜΕΠΕΡΑΑ 2014-2020, αναφέρεται ως έργο στο "ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ" 2021-2027 αλλά λόγω "DANIEL" δεν έχει γίνει ακόμα η διαδικασία) και Παλαιοφάρσαλος – Καλαμπάκα (66 εκατ. ευρώ, έργο ενταγμένο στο ΥΜΕΠΕΡΑΑ 2014-2020. Αναφέρεται ως έργο στο "ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ" 2021-2027 αλλά λόγω "DANIEL" δεν έχει γίνει ακόμα η διαδικασία). Για τις γέφυρες Στρυμώνα (50 εκατ.) γίνεται λόγος για το πρόγραμμα Military ενώ υπό διερεύνηση είναι το έργο στο Ικόνιο (15 εκατ.).
· Ο δεκαετής προγραμματισμός περιλαμβάνει έργα σε Ανατολική Εγνατία (Στρυμώνας – Αλεξανδρούπολη, οι γραμμές 230 εκατ. και η παραλλαγή Ίασμος-Πολύανθος 110 εκατ. για τα δύο αυτά υπό διερεύνηση η χρηματοδότηση), Δυτική Μακεδονία (Πλατύ – Φλώρινα, 50 εκατ. ο νέος προϋπολογισμός, υπό διερεύνηση η χρηματοδότηση), στην παράκαμψη Αθηνών (Ικόνιο – Σφίγγα, 700 εκατ. υπό διερεύνηση το χρηματοδοτικό πλαίσιο) καθώς και συνδέσεις λιμένων (επέκταση προαστιακού και σύνδεση με λιμένα Ραφήνας, 310 εκατ., υπό διερεύνηση το χρηματοδοτικό πλαίσιο).
· Τέλος, στα έργα 20ετούς προγραμματισμού περιλαμβάνονται ο προαστιακός Πάτρα – Πύργος (200 εκατ. υπό διερεύνηση το χρηματοδοτικό πλαίσιο), η Δυτική Εγνατία, ήτοι το Καλαμπάκα – Ηγουμενίτσα (1,55 δις ευρώ, υπό διερεύνηση η χρηματοδότηση), αλλά και Καλαμπάκα – Κοζάνη (550 εκατ., υπό διερεύνηση), η Νέα Ανατολική Εγνατία, δηλαδή το γνωστό έργο Θεσ/κη - Ν. Καρβάλη (1,5 δις, υπό διερεύνηση το χρηματοδοτικό «πακέτο»), η αναβάθμιση δικτύου στη Δυτική Μακεδονία (2 δις ευρώ, υπό διερεύνηση η χρηματοδότηση), καθώς και έργα αναβάθμισης δικτύου στην Πελοπόννησο (1,5 δις ευρώ, επίσης η χρηματοδότηση υπό διερεύνηση)
Το υφιστάμενο δίκτυο και το περιβάλλον
Σε σχέση με το υφιστάμενο δίκτυο του ΟΣΕ, το συνολικό ενεργό μήκος του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας ανέρχεται σε 2 .240 χλμ. και κατατάσσει τη χώρα στη 19η σχετική θέση εντός της ΕΕ27 . Από το συνολικό δίκτυο, έχουν ηλεκτροδοτηθεί τα 770 χλμ. (34 ,4%) καταλαμβάνοντας την 18 η θέση στην ΕΕ27. Το μερίδιο των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών παραμένει αμελητέο, στο 1,8%, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ27, που είναι 17,3 % . Όσον αφορά την επιβατική κίνηση, το μερίδιο των σιδηροδρομικών μεταφορών επιβατών (με βάση τα επιβατοχιλιόμετρα) είναι 0,9%, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ27, που είναι 7,9%.
Ο σιδηρόδρομος αποτελεί το πλέον φιλικό προς το περιβάλλον μέσο μεταφοράς. Το 5,1% των επιβατικών μεταφορών στην Ε.Ε. πραγματοποιείται με σιδηροδρόμους (2020, Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Μόνο το 1,9% της Κατανάλωσης ενέργειας στον τομέα των μεταφορών στην Ε.Ε. μπορεί να αποδοθεί στις σιδηροδρομικές μεταφορές. Μόνο το 0,4% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον τομέα των μεταφορών της Ε.Ε. προέρχεται από τις σιδηροδρομικές μεταφορές.
