Με το ρωσικό ρούβλι να «αγγίζει» πλέον υψηλά επταετίας έναντι του δολαρίου, αναλυτές ανά τον κόσμο επιχειρούν να δώσουν τις δικές τους ερμηνείες στο φαινόμενο που εντυπωσιάζει, δεδομένης της γεωπολιτικής συνθήκης μέσα στην οποία έχει εμπλακεί η χώρα τους τελευταίους μήνες.
Την Τετάρτη, το ρούβλι έφτασε τα 52,3 ανά δολάριο, που είναι και ρεκόρ από τον Μάιο του 2015, ενώ την Πέμπτη διαπραγματεύεται στα 53,4 ανά δολάριο.
Η διαφορά από τα 139 ανά δολάριο στις αρχές Μαρτίου, όταν οι ΗΠΑ και η ΕΕ άρχισαν να επιβάλλουν κυρώσεις στη Μόσχα, είναι χαώδης.
Η εκπληκτική άνοδος του νομίσματος τους επόμενους μήνες ενίσχυσε την επιχειρηματολογία του Κρεμλίνου ως «απόδειξη» ότι οι δυτικές κυρώσεις δεν λειτουργούν.
«Η ιδέα ήταν ξεκάθαρη: συντρίψτε βίαια τη ρωσική οικονομία», είπε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν την περασμένη εβδομάδα κατά τη διάρκεια του ετήσιου Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης. «Δεν τα κατάφεραν. Προφανώς, αυτό δεν συνέβη».
Στα τέλη Φεβρουαρίου, μετά την αρχική πτώση του ρουβλιού και τέσσερις ημέρες μετά την έναρξη της εισβολής της στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, η Ρωσία υπερδιπλασίασε το βασικό επιτόκιο της χώρας στο επιβλητικό 20% από 9,5% που ήταν μέχρι τότε. Έκτοτε, η αξία του νομίσματος έχει βελτιωθεί σε τέτοιο σημείο, που μείωσε το επιτόκιο τρεις φορές για να φτάσει στο 11% στα τέλη Μαΐου.
Το ρούβλι έχει γίνει τόσο ισχυρό που η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας λαμβάνει ενεργά μέτρα για να προσπαθήσει να το αποδυναμώσει, φοβούμενη ότι αυτό θα κάνει τις εξαγωγές της λιγότερο ανταγωνιστικές.
Αλλά τι πραγματικά κρύβεται πίσω από την άνοδο του νομίσματος και πόσο βιώσιμη μπορεί αυτή να αποδειχτεί;
Κέρδη ρεκόρ από την ενέργεια
Αντί η Ρωσία να δέχεται πλήγμα στα έσοδα της από την δυτική πίεση, οι υψηλές τιμές ενέργειας, οι έλεγχοι κεφαλαίων και οι ίδιες οι κυρώσεις, έχουν προς στιγμήν φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου στον κόσμο και ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου. Ο κύριος πελάτης του είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αγόραζε ρωσική ενέργεια αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων την εβδομάδα, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσε να της επιβάλλει κυρώσεις.
Όπως αναφέρει το CNBC, το παραπάνω γεγονός έχει φέρει την ΕΕ σε δύσκολη θέση, καθώς έχει αναγκαστεί να δώσει εκθετικά περισσότερα χρήματα στη Ρωσία για αγορές πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα από ό,τι έστειλε για βοήθεια στην Ουκρανία, χρηματοδοτώντας, εν μέρει, τον πόλεμο του Κρεμλίνου.
Με τις τιμές του Brent κατά 60% υψηλότερες από ό,τι ήταν πέρυσι, παρόλο που πολλές δυτικές χώρες έχουν περιορίσει τις αγορές πετρελαίου από τη Ρωσία, η Μόσχα εξακολουθεί να έχει κέρδη ρεκόρ.
Στις πρώτες 100 ημέρες του πολέμου η Ρωσική Ομοσπονδία άντλησε έσοδα 98 δισ. δολαρίων από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, σύμφωνα με το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα, έναν ερευνητικό οργανισμό που εδρεύει στη Φινλανδία. Περισσότερα από τα μισά από αυτά τα κέρδη προέρχονταν από την ΕΕ, σε περίπου 60 δισ. δολάρια.
Ενώ πολλές χώρες της ΕΕ έχουν θέσει ως στόχο να μειώσουν την εξάρτησή τους από τις ρωσικές προμήθειες, αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να διαρκέσει χρόνια: Μόλις το 2020, η Ένωση βασίστηκε στη Ρωσία για το 41% των εισαγωγών φυσικού αερίου και το 36% των εισαγωγών πετρελαίου, σύμφωνα με τη Eurostat.
«Αυτή η συναλλαγματική ισοτιμία που βλέπετε για το ρούβλι υπάρχει επειδή η Ρωσία κερδίζει ρεκόρ πλεονάσματος τρεχουσών συναλλαγών σε ξένο νόμισμα», δήλωσε στο CNBC ο Μαξ Χες, από το Ερευνητικό Ινστιτούτο Εξωτερικής Πολιτικής. Αυτά τα έσοδα είναι κυρίως σε δολάρια και ευρώ μέσω ενός πολύπλοκου μηχανισμού.
«Αν και η Ρωσία μπορεί να πουλά ελαφρώς λιγότερο στη Δύση αυτή τη στιγμή, καθώς η Δύση προχωρά στο να κόψει την εξάρτηση από τη Ρωσία, εξακολουθούν να πωλούν τεράστιες ποσότητες σε τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου σε υψηλά όλων των εποχών. Αυτό λοιπόν φέρνει ένα μεγάλο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών».
Το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της Ρωσίας από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του τρέχοντος έτους ήταν λίγο πάνω από 110 δισ. δολάρια, σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας, δηλαδή περισσότερο από 3,5 φορές από την ίδια περίοδο πέρυσι.
Capital controls
«Οι αρχές εφάρμοσαν αρκετά αυστηρούς ελέγχους κεφαλαίων μόλις επιβλήθηκαν οι κυρώσεις», δήλωσε ο Nick Stadtmiller, αναλυτής αναδυόμενων αγορών στη Medley Global Advisors. «Το αποτέλεσμα είναι ότι εισρέουν χρήματα από τις εξαγωγές ενώ υπάρχουν σχετικά λίγες εκροές κεφαλαίων. Το καθαρό αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ένα ισχυρότερο ρούβλι».
Η Ρωσία έχει πλέον χαλαρώσει ορισμένους από τους ελέγχους κεφαλαίων της και μείωσε τα επιτόκιά της σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσει το ρούβλι, καθώς ένα ισχυρότερο νόμισμα βλάπτει τις εξαγωγές.
Η «ισοτιμία Ποτέμκιν»
Επειδή η Ρωσία είναι πλέον αποκομμένη από το διεθνές τραπεζικό σύστημα SWIFT και έχει αποκλειστεί από τις διεθνείς συναλλαγές σε δολάρια και ευρώ, ενώ η Ρωσία έχει δημιουργήσει έναν τρομερό όγκο συναλλαγματικών αποθεμάτων που ενισχύουν το νόμισμά της στο εσωτερικό, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα αποθέματα για να εξυπηρετήσει τις εισαγωγικές της ανάγκες.
Η συναλλαγματική ισοτιμία του ρουβλιού «είναι πραγματικά μια ισοτιμία Ποτέμκιν, γιατί η αποστολή χρημάτων από τη Ρωσία στο εξωτερικό λόγω των κυρώσεων -τόσο σε Ρώσους ιδιώτες όσο και σε ρωσικές τράπεζες- είναι απίστευτα δύσκολη, για να μην αναφέρουμε τους ελέγχους κεφαλαίων της ίδιας της Ρωσίας», είπε ο Χες.
Ως όρος στην πολιτική και την οικονομία, ο Ποτέμκιν αφορά σε ψεύτικα χωριά που υποτίθεται ότι χτίστηκαν για να προσφέρουν μια ψευδαίσθηση ευημερίας στη Ρωσίδα αυτοκράτειρα Αικατερίνη τη Μεγάλη.
«Λοιπόν, ναι, το ρούβλι στα χαρτιά είναι αρκετά ισχυρότερο, αλλά αυτό είναι το αποτέλεσμα της κατάρρευσης των εισαγωγών, και ποιο είναι το νόημα της δημιουργίας συναλλαγματικών αποθεμάτων, αλλά να πάει να αγοράσει πράγματα από το εξωτερικό που χρειάζεται για την οικονομία της; Η Ρωσία δεν μπορεί να το κάνει αυτό», προσέθεσε.
«Ακόμα κι αν το ρούβλι λέει ότι έχει υψηλή αξία, θα έχει καταστροφικό αντίκτυπο στην οικονομία και στην ποιότητα ζωής».
Η αντανάκλαση στην πραγματική ρωσική οικονομία
«Η ισχύς του ρουβλιού συνδέεται με ένα πλεόνασμα στο συνολικό ισοζύγιο πληρωμών, το οποίο οφείλεται πολύ περισσότερο σε εξωγενείς παράγοντες που συνδέονται με τις κυρώσεις, τις τιμές των εμπορευμάτων και πολιτικά μέτρα παρά σε μακροπρόθεσμες υποκείμενες μακροοικονομικές τάσεις και θεμελιώδη στοιχεία», δήλωσε ο Θέμος Φιωτάκης, επικεφαλής έρευνας συναλλάγματος στην Barclays.
Το υπουργείο Οικονομίας της Ρωσίας δήλωσε στα μέσα Μαΐου ότι αναμένει ότι η ανεργία θα φτάσει σχεδόν το 7% φέτος και ότι η επιστροφή στα επίπεδα του 2021 είναι απίθανη μέχρι το 2025 το πιο νωρίς.
Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, χιλιάδες διεθνείς εταιρείες έχουν αποχωρήσει από τη Ρωσία, αφήνοντας στο πέρασμά τους τεράστιους αριθμούς ανέργων Ρώσων. Οι ξένες επενδύσεις έχουν δεχθεί τεράστιο πλήγμα και η φτώχεια σχεδόν διπλασιάστηκε μόνο τις πρώτες πέντε εβδομάδες του πολέμου, σύμφωνα με τη ρωσική ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία Rosstat.
«Το ρωσικό ρούβλι δεν είναι πλέον δείκτης για την υγεία της οικονομίας», είπε ο Χες. «Ενώ το ρούβλι έχει εκτιναχθεί χάρη στην παρέμβαση του Κρεμλίνου, η αδιαφορία του για την ευημερία της Ρωσίας συνεχίζεται. Ακόμη και η ίδια η ρωσική στατιστική υπηρεσία, διάσημη για τον χειρισμό των μεγεθών για την επίτευξη των στόχων του Κρεμλίνου, αναγνώρισε ότι ο αριθμός των Ρώσων που ζουν στη φτώχεια αυξήθηκε από 12 σε 21 εκατομμύρια ανθρώπους το α’ τρίμηνο του 2022.
Όσο για το αν μπορεί να διατηρηθεί η ισχύς του ρωσικού νομίσματος, ο Φιωτάκης είπε, «Είναι πολύ αβέβαιο και εξαρτάται από το πώς θα εξελιχθεί η γεωπολιτική και πώς θα προσαρμοστεί η πολιτική».
