Μια πρώτη δέσμη μέτρων και ενεργειών τόσο για την αποκατάσταση των ζημιών λόγω Daniel μέσω τοπικών παρεμβάσεων όσο, κυρίως, την αντιμετώπιση ευρύτερα των επιπτώσεων από τις φυσικές καταστροφές μελλοντικά, προωθεί το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, κινήσεις που προφανώς έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα και αναγκαιότητα μετά την καταστροφική κακοκαιρία. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι με τον Ιανό, πριν από 3 χρόνια, πλημμύρησαν 243.000 στρέμματα, ενώ τώρα, με τον Daniel, με τα στοιχεία μέχρι πριν τέσσερις ημέρες, έχουν ξεπεράσει τα 720.000 στρέμματα.
Μόλις προ ημερών ο Υπουργός Χρήστος Σταϊκούρας, έθεσε ως προτεραιότητες την αποκατάσταση της προσβασιμότητας σε περιοχές που έχουν αποκλειστεί μετά την κακοκαιρία «Daniel», την υλοποίηση ανθεκτικότερων έργων, καθώς επίσης τον έλεγχο και τη συντήρηση των υφιστάμενων έργων. Χτες, από το βήμα του Συνεδρίου του Economist, στη Θεσσαλονίκη, με θέμα τη Διαχείριση των Φυσικών Καταστροφών, αναφέρθηκε ευθέως σε 3 άξονες δράσης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από τις φυσικές καταστροφές κάνοντας λόγο, μεταξύ άλλων, για προώθηση έργων άνω του μισού δις ευρώ, ειδικότερα 500 – 600 εκατ. ευρώ, για οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, καθώς και για την αποκατάσταση γεφυρών. Προς την κατεύθυνση αυτή συμβάλει η ψήφιση διάταξης με την οποία επιτρέπεται στο Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών να αναλάβει τον σχεδιασμό, την ανάθεση και την εκτέλεση επειγόντων έργων αποκατάστασης στις περιοχές, που έχει συντελεστεί φυσική καταστροφή.
Οι fast track αποκαταστάσεις έργων - υποδομών και ο ρόλος του υπουργείου
Να σημειωθεί ότι το υπ. Υποδομών και Μεταφορών κατέθεσε τροπολογία (σε νομοσχέδιο του υπ. Δικαιοσύνης για τη Δικαστική Αστυνομία) για την προώθηση διαδικασιών, με ρυθμούς fast track, για την αποκατάσταση των υποδομών. Βάσει αυτής, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών μπορεί να προβαίνει, δια των υπηρεσιών και των εποπτευομένων φορέων του, στον σχεδιασμό, την ανάθεση και εκτέλεση επειγόντων έργων αποκατάστασης ζημιών των υποδομών, ακόμα και όταν δεν υπάγονται στις αρμοδιότητές του. Με αποφάσεις του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών εξειδικεύονται τα προς εκτέλεση έργα που είναι κατεπείγοντα, τελούν σε άμεση συνάφεια και είναι αναγκαία, αποκλειστικά για την αποκατάσταση βλαβών στις υποδομές και δεν περιλαμβάνουν εργασίες συμπλήρωσης ή επέκτασης αυτών, με την εξαίρεση απολύτως απαραίτητων συνοδών έργων, ιδίως αντιπλημμυρικής προστασίας στο σύνολο της λεκάνης απορροής, ενώ καθορίζονται οι υπηρεσίες του Υπουργείου ή οι εποπτευόμενοι φορείς που αναλαμβάνουν σχεδιασμό, ανάθεση και εκτέλεση των έργων κ.α.
Για την ανάθεση έργων του παρόντος δεν εφαρμόζονται τα άρθρα 49 και 50 του ν. 4412/2016 (Α’ 147) και αρκεί η σύνταξη και έγκριση εκ μέρους αναθέτουσας αρχής του τεύχους της τεχνικής περιγραφής των προς εκτέλεση εργασιών, του χρονοδιαγράμματος εκτέλεσης αυτών, του προϋπολογισμού δημοπράτησης και του τεύχους Ειδικής Συγγραφής Υποχρεώσεων (Ε.Σ.Υ.). Επίσης, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι αυξημένες ανάγκες του καταγραφικού, εκτιμητικού και διοικητικού έργου, προβλέπονται αυξημένες αποζημιώσεις στα μέλη των κλιμακίων αυτοψιών και των ομάδων υποστήριξης.
Ο μηχανισμός
Ο μηχανισμός αυτός βασίζεται στο εξής δίπτυχο: αφενός στη δυνατότητα ανάληψης σχεδιασμού, ανάθεσης, εκτέλεσης και παρακολούθησης υλοποίησης επειγόντων έργων, που δεν ανήκουν σήμερα στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών. Με τον τρόπο αυτό η κεντρική διοίκηση έρχεται άμεσα αρωγός επίλυσης ζωτικών προβλημάτων, που αντιμετωπίζουν πρωτίστως οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών. Και αφετέρου στην επιτάχυνση των διαδικασιών, που αφορούν στην εκκίνηση και υλοποίηση έργων αποκατάστασης. Η ανάληψη των έκτακτων αυτών αρμοδιοτήτων από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών θα γίνεται κατόπιν εισήγησης του Υπουργού Υποδομών και Μεταφορών με πράξη Υπουργικού Συμβουλίου και για τα έργα που περιγράφονται στην πράξη αυτή.
Όπως εξηγείται, οι καθυστερήσεις στην αποκατάσταση των εκτεταμένων ζημιών στις υποδομές προκαλούν ανυπέρβλητα εμπόδια για την ασφαλή διαβίωση και μετακίνηση προσώπων και αγαθών, προβλήματα στην εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου και σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή της κάθε πληγείσας περιοχής.
Η διαδικασία επιλογής αναδόχων
Η εκπόνηση των μελετών γίνεται με μέριμνα και δαπάνες του αναδόχου. Η ανάθεση των έργων έπεται της έκδοσης απόφασης εξαίρεσης από διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης (αρμόδια αρχή το ΥΠΕΝ). Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εκτάσεων για την εκτέλεση έργου του παρόντος διενεργούνται με τη διαδικασία του άρθρου 7Α του Κώδικα Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων (ταχείες κινήσεις).
Όσον αφορά στη διαδικασία επιλογής του αναδόχου, προσκαλούνται τρεις (3) τουλάχιστον εργοληπτικές επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν αποδεδειγμένη εμπειρία στην εκτέλεση έργων αντίστοιχης κατηγορίας υποδομών, εφόσον με την προσφορά τους και επί ποινή αποκλεισμού, αποδέχονται εγγράφως την εκτέλεση και παράδοση του έργου εντός της τασσόμενης προθεσμίας που προσδιορίζεται στην πρόσκληση και εκκινεί από την υπογραφή της σύμβασης, προκειμένου να υποβάλουν την προσφορά τους εντός δέκα (10) εργάσιμων ημερών από την πρόσκληση της αναθέτουσας αρχής. Αποκλειστικό κριτήριο ανάθεσης της σύμβασης είναι η πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά βάσει τιμής.
Οι 3 άξονες δράσης – Τα κονδύλια έως 600 εκατ. ευρώ, ο επανασχεδιασμός νέων ανθεκτικότερων έργων, η συντήρηση υφιστάμενων
Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή, ο κ. Σταϊκούρας από το βήμα του Economist ανέδειξε 3 βασικούς άξονες δράσης.
Ο 1ος Άξονας αφορά στην άμεση αποκατάσταση των ζημιών των υποδομών, με την υλοποίηση στοχευμένων τοπικών παρεμβάσεων και μέτρων έκτακτου χαρακτήρα, που θα αποκαταστήσουν την προσβασιμότητα. Σε αυτή τη κατεύθυνση, με την αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, θα συμπεριληφθούν βραχείας αποκατάστασης έργα υποδομών, ύψους 500-600 εκατ. ευρώ. Έργα κυρίως οδικά και σιδηροδρομικά, καθώς και η αποκατάσταση γεφυρών.
Ο 2ος Άξονας σχετίζεται με την «υλοποίηση νέων έργων, ακόμη και με τον εκ βάθρων επανασχεδιασμό και την κατασκευή υποδομών, υψηλότερης ανθεκτικότητας σε δυσμενέστερες καταστάσεις (EIB: “build back better”), ώστε να μετριάσουμε, όσο είναι εφικτό, μελλοντικούς κινδύνους. Προς αυτή την κατεύθυνση, θα απαιτηθεί η συμβολή ειδικών και επιστημόνων, από την ακαδημαϊκή κοινότητα, θεσμικούς φορείς και τη δημόσια διοίκηση, ώστε να ενσωματώσουμε την κλιματική παράμετρο στην υλοποίηση έργων υποδομών, μεταξύ άλλων και αντιπλημμυρικών έργων», σημείωσε ο υπουργός. Επίσης, θα απαιτηθεί η άμεση και αποτελεσματική παρακολούθηση των μελετών και έργων σε όλες τις φάσεις τους, μέχρι και την ολοκλήρωσή τους. Και φυσικά θα απαιτηθούν πρόσθετοι χρηματοδοτικοί πόροι, προφανώς περισσότεροι σε σχέση με το παρελθόν, μέσα από την αξιοποίηση επιλέξιμων – μελλοντικά – χρηματοδοτικών εργαλείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο 3ος Άξονας αφορά στον έλεγχο και τη συντήρηση υφιστάμενων έργων, με στόχο την ενίσχυση της ασφάλειάς τους. Για παράδειγμα, οι γέφυρες αποτελούν σημαντικό μέρος του δομικού πλούτου της χώρας μας. Παρότι αντιστοιχούν - κατά μέσο όρο - μόλις στο 2% με 3% των χιλιομέτρων του οδικού δικτύου, αντιστοιχούν στο 30% περίπου του κόστους κατασκευής.
Μητρώο Γεφυρών
Να σημειωθεί ότι το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών έχει ήδη συντάξει το Εθνικό Μητρώο Γεφυρών, που συνιστά την Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων, το Εθνικό Εγχειρίδιο Επιθεώρησης και Αξιολόγησης Γεφυρών, και τον Κανονισμό Επιθεώρησης και Συντήρησης Γεφυρών. Στο αμέσως προσεχές διάστημα, σε εφαρμογή Νόμου του 2022, θα εκδοθεί Υπουργική Απόφαση για την έγκριση του Κανονισμού και τη συγκρότηση της Διοικητικής Αρχής Γεφυρών, η οποία θα εποπτεύει την εφαρμογή και την τήρηση των κανόνων σε όλες τις γέφυρες με άνοιγμα μήκους άνω των 6 μέτρων.
Μετά την έκδοση της Υπουργικής Απόφασης ξεκινά η άμεση εφαρμογή του Κανονισμού προς διενέργεια περιοδικών επιθεωρήσεων και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης. Παράλληλα, με την εφαρμογή του Εθνικού Μητρώου Γεφυρών, μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών ανάρτησής του, θα ξεκινήσει η καταγραφή των γεφυρών από τους αρμόδιους φορείς.
Οι ζημιές σε οδικά – σιδηροδρομικά δίκτυα, γέφυρες, αντιπλημμυρικά, κτήρια
Όπως σημείωσε ο κ. Σταϊκούρας, τα οδικά δίκτυα έχουν υποστεί πολύ σημαντικές ζημιές, τόσο στο εθνικό όσο και στο λοιπό, αστικό, επαρχιακό και αγροτικό δίκτυο. Παρατηρούνται έντονες καθιζήσεις του οδοστρώματος έως και πλήρης αποδόμηση της υπόβασης του δρόμου, που προκλήθηκαν από υποχώρηση επιχωμάτων, λόγω του μεγάλου όγκου συσσωρευμένου νερού και της έντονης ταχύτητας που ανέπτυξαν τα όμβρια ύδατα. Επίσης καταγράφονται κατολισθήσεις και καταστροφή των πρανών επιχωμάτων και των ορυγμάτων οδών, με αποτέλεσμα να καταστραφεί κατά τόπους το οδικό δίκτυο ή να γεμίσει το οδόστρωμα με τα προϊόντα της κατολίσθησης.
Μεγάλο πλήθος γεφυρών, επί του εθνικού και τοπικού δικτύου των πληγεισών περιοχών, έχει υποστεί σημαντικές βλάβες ή έχει - ολοσχερώς – καταστραφεί, ενώ έχουν προκληθεί σημαντικές βλάβες σε αποστραγγιστικά δίκτυα και αντιπλημμυρικά έργα των πληγεισών περιοχών. Το σιδηροδρομικό δίκτυο έχει υποστεί σοβαρότατες ζημιές, που αφορούν στον εξοπλισμό σημαντικού αριθμού ισόπεδων διαβάσεων (περίπου 30 με τις μέχρι σήμερα εκτιμήσεις), σε τμήμα της υποδομής, στην επιδομή, στη θεμελίωση μεγάλου αριθμού γεφυρών, στον εξοπλισμό σηματοδότησης / τηλεδιοίκησης, σε σιδηροδρομικούς σταθμούς.
Επίσης, δημόσιες κτιριακές υποδομές έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές, η ακριβής έκταση των οποίων διαπιστώνεται μέσω αυτοψιών από τεχνικά κλιμάκια του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και εποπτευόμενων φορέων του, που έχουν ήδη ξεκινήσει. Ενδεικτική χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο εποπτευόμενος φορέας «Κτιριακές Υποδομές ΑΕ», με τις αυτοψίες σε σχολεία των πληγεισών περιοχών.
«Τι έργα θέλουμε»
Να θυμίσουμε ότι μόλις προ ημερών ο κ. Σταϊκούρας είχε αναφερθεί και σε μια πρώτη δέσμη μέτρων για τις πληγείσες υποδομές. Σχετικά με το κόστος των ζημιών ο Υπουργός Υποδομών και Μεταφορών επεσήμανε ότι έχει ζητήσει από τις Περιφέρειες να προσκομίσουν στοιχεία το συντομότερο δυνατόν, επισημαίνοντας ωστόσο, ότι «για να υπάρξει σαφής κοστολόγηση της αποκατάστασης των έργων, πρέπει να συμφωνήσουμε σε τί έργα θέλουμε μελλοντικά».
Όπως είχε τονίσει ο κ. Σταϊκούρας: «Είναι βέβαιο ότι θα χρειαστούμε πιο ανθεκτικά έργα σε δυσμενέστερες καταστάσεις, αλλά το ποιες είναι οι ακραίες καταστάσεις και το τί έργα θα φτιάξουμε μελλοντικά, έχει να κάνει και με τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας. Το πόση ανθεκτικότητα θα έχουν είναι ένα αντικείμενο, το οποίο θα πρέπει να συζητήσουμε και με τους ειδικούς, συνεκτιμώντας τους διαθέσιμους πόρους. Ποιες προσδοκίες έχουμε από ένα έργο; Να καλύψει τις συνέπειες από έναν ‘‘Ιανό’’ ή να καλύψει συνέπειες τέσσερις φορές μεγαλύτερες από έναν ‘‘Ιανό’’»;
Ειδικότερα, ο Υπουργός Υποδομών και Μεταφορών τόνισε ότι πρέπει να κινηθούμε ταυτόχρονα σε τρεις κατευθύνσεις:
1ον) Μικρές τοπικές παρεμβάσεις και μέτρα έκτακτου χαρακτήρα έτσι ώστε να υπάρξει προσβασιμότητα στα χωριά.
2ον) Υλοποίηση ανθεκτικότερων έργων για δυσμενέστερες καταστάσεις, με ορθολογικό σχεδιασμό, προκειμένου να μετριάσουμε, όσο είναι εφικτό, μελλοντικούς κινδύνους.
3ον) Έλεγχος και συντήρηση των υφιστάμενων έργων. Έως το τέλος του έτους θα ολοκληρωθεί η λειτουργία ψηφιακής πλατφόρμας, ώστε να ξέρουμε πόσες γέφυρες πάνω από 6 μέτρα έχουμε στην Ελλάδα, ποιος είναι ο ιδιοκτήτης τους και σε τι κατάσταση βρίσκονται.
