Στην (τελευταία πριν τις εκλογές) ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου εισήλθαν σήμερα, για την τελική τους πολιτική έγκριση, οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθορίζουν τα περιθώρια που θα έχουν όλα τα κράτη (και η Ελλάδα) τα επόμενα χρόνια ώστε να αυξάνουν τις δαπάνες ή να μειώνουν τους φόρους με βάση μια σειρά από νέους δείκτες και προϋποθέσεις που θα καθοριστούν στην τελική τους μορφή ανά κράτος μέσα στο καλοκαίρι.
Η σημερινή συμφωνία έρχεται στον απόηχο της επιτυχίας της χώρας να καταγράψει πρωτογενές πλεόνασμα 1,9% το 2023, υψηλότερο όλες τις ευνοϊκές προβλέψεις των τελευταίων ημερών και έναντι επίσημου στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα 1,1% του ΑΕΠ. Ένα μικρό χαρακτηριστικό της δυσκολίας που θα έχουν και αυτοί οι (πολύ πιο ευνοϊκοί από τους προηγούμενους) δημοσιονομικοί κανόνες είναι ότι και πάλι αυτή η πολύ καλή επίδοση της Ελλάδας, δεν δίνει την άμεση δυνατότητα για επιπλέον μέτρα στήριξης.
Και τούτο καθώς διατηρείται ο κανόνας μείωσης του χρέους απλά με άλλες μορφές συνδεδεμένες και με «οροφή» στις δαπάνες αλλά και με πλαφόν στο ύψος των ελλειμμάτων. Με βάση λοιπόν τα χθεσινά (πολύ ευνοϊκά) στοιχεία που ανακοινώθηκαν για το 2023 η Ελλάδα κατέγραψε συνολικό έλλειμμα (μαζί με τους τόκους αποπληρωμής του χρέους) στο 1,6% του ΑΕΠ το 2023 έναντι πρόβλεψης για έλλειμμα στο 2,3% το 2023 με βάση τις τελευταίες εκτιμήσεις της ΕΕ.
Δηλαδή, τα πήγαμε καλύτερα αλλά και πάλι, με βάση τους νέους κανόνες, το όριο της ΕΕ για κράτη με υψηλό χρέος διαμορφώνεται το πολύ σε δημοσιονομικό έλλειμμα 1,5% του ΑΕΠ για φέτος. Άρα, πρέπει να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια το 2024, μια προσπάθεια που θα καταγράφεται στο τέλος του μήνα στον πολυετή προϋπολογισμό που θα καταθέσει η χώρα (με βάση τους παλιούς κανόνες που τυπικά ακόμα ισχύουν) στις Βρυξέλλες: Θα πρέπει να πιάσει έλλειμμα μικρότερο του 1,5% του ΑΕΠ ή (αν αφαιρεθούν οι τόκοι) πρωτογενές πλεόνασμα 2,1% του ΑΕΠ φέτος και τα επόμενα χρόνια…
Τι γίνεται με τις δαπάνες; Το νέο πλαίσιο θα προβλέπει έναν οδικό χάρτη μείωσης του χρέους που θα συνδέεται με ένα ανώτατο όριο αύξησης των δαπανών ως «υποκατάστατο» του ανεφάρμοστου όρου μείωσης του χρέους κατά ένα εικοστό του ΑΕΠ ετησίως (τηρώντας ένα ελάχιστο όριο μείωσης του χρέους κατά 1% του ΑΕΠ ετησίως). Το χρέος μας το 2023 αποκλιμακώθηκε με το δεύτερο ταχύτερο ρυθμό πανευρωπαϊκά αλλά και πάλι είναι το ψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την κυβέρνηση κατά την ανακοίνωση των στοιχείων για τα δημοσιονομικά του 2023 να παραμένει προσεκτική στην τοποθέτησή της, περιγράφοντας στα οφέλη μεταξύ άλλων τη δημιουργία μιας καλύτερης αφετηρίας για την επίτευξη των στόχων του 2024, μεγαλύτερα περιθώρια ευελιξίας στον τετραετή δημοσιονομικό προγραμματισμό αλλά και το ισχυρό σήμα που στέλνεται στο εξωτερικό για την ελληνική οικονομία που ισχυροποιείται. Αποφεύγοντας δηλαδή να αναφερθεί σε περιθώρια για περαιτέρω στήριξη, αφού άλλωστε και μετά την σημερινή αναμενόμενη συμφωνία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ο δρόμος θα είναι ασαφής.
Το ΥΠΕΘΟ σημειώνει πως το καλύτερο αποτέλεσμα προήλθε από συγκράτηση των δαπανών των φορέων γενικής Κυβέρνησης ύψους 602 εκατ. ευρώ αλλά και από υπέρβαση καθαρών φορολογικών εσόδων ύψους 292 εκατ. ευρώ το τελευταίο τρίμηνο του 2023. Προστίθενται επιπλέον φοροέσοδα 647 εκατ. ευρώ την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2024, που καταγράφονται δημοσιονομικά στο έτος 2023 ( τα 397 εκατ. ευρώ από φόρο εισοδήματος νομικών προσώπων). Ο λόγος Χρέους προς ΑΕΠ μειώθηκε από 172,7% το 2022 σε 161,9% το 2023. Το Πρωτογενές αποτέλεσμα γενικής κυβέρνησης για το 2023 ανήλθε σε 1,86% του ΑΕΠ, έναντι στόχου για 1,15%.
Τα επόμενα βήματα
Τι θα γίνει μετά την ψήφιση; Θα δημοσιευθεί το πακέτο συμφωνίας στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ και θα τεθεί σε ισχύ το νέο πλαίσιο στα… χαρτιά. Για να εφαρμοσθεί απαιτούνται και άλλα βήματα.
Θα ακολουθήσει η ανακοίνωση των νέων προβλέψεων της Κομισιόν στις 21 Ιουνίου και μετά, μέσα στον Ιούλιο η ανακοίνωση της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα όρια δαπανών. Η σύνταξη του 4ετούς κρατικού προϋπολογισμού (που θα ονομάζεται μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό - διαρθρωτικό σχέδιο) και η κατάθεσή του στις Βρυξέλλες μετά από θερινές διαβουλεύσεις με τους θεσμούς υπολογίζεται να γίνει έως τον Σεπτέμβριο - Οκτώβριο (λήξει η προθεσμία 20/9 αλλά δεν αποκλείεται πανευρωπαϊκά μία παράταση). Μετά θα ακολουθήσει άλλος ένας γύρος διαβουλεύσεων έως το Νοέμβριο - Δεκέμβριο που θα επικυρωθεί πολιτικά από το Συμβούλιο των ΥΠΟΙΚ (αλλά και εγχωρίως ως τελικό σχέδιο προϋπολογισμού 2025 και Μεσοπρόθεσμο από τη Βουλή των Ελλήνων).
Τα οφέλη ειδικά για την Ελλάδα
Στην συμφωνία υπάρχουν κάποια θέματα με ειδική σημασία για την Ελλάδα. Το πιο σημαντικό είναι η απότομη «κορύφωση» του χρέους το 2032 για «καταγραφικούς» λόγους, λόγω της τότε εμφάνισης των αναβαλλόμενων τόκων μνημονιακών δανείων που εγγράφονται ετησίως στο έλλειμμα αλλά όχι στο χρέος. Έχουν αξία σύμφωνα με την Κομισιόν 5,4% του ΑΕΠ το 2022 (11,12 δισ. ευρώ) αλλά και 11,1% του ΑΕΠ (περίπου 25 δισ. ευρώ, ανάλογα και με το τότε ΑΕΠ) το 2032, όταν θα λήξει η περίοδος «χάριτος». Θα γίνει η προσμέτρησή τους σταδιακά, με ρυθμό 1% του ΑΕΠ ετησίως περίπου, στον τρόπο με τον οποίο θα αποτυπώνεται το βάρος στην «ανάλυση βιωσιμότητας χρέους». Στο σχετικό νομικό κείμενο για τους νέους κανόνες αναφέρεται πως «λόγω της ειδικής σύνθεσης του ελληνικού δημόσιου χρέους, ένα σημαντικό ποσό αναβαλλόμενων τόκων θα καταστούν πληρωτέοι το 2033» με βάση την συμφωνία για το χρέος. «Η έκτακτη αυτή αύξηση του χρέους ως προς ΑΕΠ δεν θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά τους υπολογισμούς του νέου μηχανισμού διασφάλισης της βιωσιμότητας του χρέους».
Ένα άλλο θέμα είναι οι επενδύσεις σε αμυντικές δαπάνες. Θα εξαιρούνται αν είναι η χώρα να κινδυνεύει να μπει ξανά στη διαδικασία «υπερβολικού ελλείμματος» γιατί τότε η αξιολόγηση των θεσμών, θα λάβει υπόψη το βάρος των αμυντικών δαπανών αν αυτές είναι υψηλότερες σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ή αν προβαίνει σε μια σημαντική αύξηση των επενδύσεων του στην άμυνα. Επίσης αν ένα κράτος αυξήσει επιπλέον τις αμυντικές δαπάνες στο μέλλον, πέραν όσων έχει ήδη συμφωνήσει και εγγράψει στο Μεσοπρόθεσμο Προϋπολογισμό (δηλαδή και ως παραλαβές επόμενων ετών), τότε αυτή η δαπάνη εξαιρείται.
Ο κρίσιμος δείκτης δαπανών
Το όριο στην αύξηση των δαπανών (πορεία καθαρών δαπανών) αναμένεται να προσδιοριστεί το καλοκαίρι, μετά από πρόταση της Κομισιόν για την «πορεία αναφοράς» (προηγουμένως αποκαλούμενη «τεχνική πορεία») κάθε κράτους, η οποία θα έρθει πιθανότατα στις αρχές Ιουλίου. Θα δείχνει πώς μπορούν τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι, έως το τέλος μιας τετραετούς περιόδου δημοσιονομικής προσαρμογής, το δημόσιο χρέος μπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκεται σε καθοδική πορεία ή παραμένει μεσοπρόθεσμα σε συνετά επίπεδα με επίκεντρο το ανώτατο όριο δαπανών.
Το εν λόγω όριο δαπανών που υπολογίζεται ατύπως σήμερα σύμφωνα με πληροφορίες περί το 3% για την Ελλάδα και θα καθορίσει τα περιθώρια που θα έχει η κυβέρνηση να εφαρμόσει το μείγμα πολιτικής από δω και στο εξής.
Ορίζεται πως ενιαίος λειτουργικός δείκτης βασισμένος στη βιωσιμότητα του χρέους θα αποτελεί τη βάση για τον καθορισμό της πορείας των καθαρών δαπανών και την άσκηση της ετήσιας δημοσιονομικής εποπτείας για κάθε κράτος μέλος. Ο δείκτης καθαρών δαπανών θα βασίζεται σε εθνικά χρηματοδοτούμενες καθαρές πρωτογενείς δαπάνες, δηλαδή δαπάνες εξαιρουμένων των μέτρων διακριτικής ευχέρειας στο σκέλος των εσόδων, των δαπανών για τόκους, των δαπανών για την κυκλική ανεργία, των εθνικών δαπανών για τη συγχρηματοδότηση προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ και των δαπανών για προγράμματα της ΕΕ που αναπληρώνονται στο σύνολό τους από ενωσιακά κονδύλια.
Θα γίνει το «επίκεντρο» για την σύνταξη του 4ετού δεσμευτικού προϋπολογισμού (σ.σ. η Ελλάδα έχει δηλώσει πως δεν επιθυμεί την 3ετή παράταση για 7ετή προσαρμογή συνοδευόμενη με μεταρρυθμίσεις). Οι νέοι κανόνες δίνουν τη δυνατότητα στα κράτη να ζητούν παράταση της τετραετούς περιόδου δημοσιονομικής προσαρμογής έως επτά έτη, εάν υλοποιήσουν ορισμένες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται η επίτευξη δίκαιης, πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, η διασφάλιση ενεργειακής ασφάλειας, η ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής ανθεκτικότητας και, όπου απαιτείται, η ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων.
Οι νέοι κανόνες
Καταρχάς αν δεν ίσχυαν οι νέοι κανόνες η Ελλάδα θα έπρεπε να επιτυγχάνει από το 2025 πολύ υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα ενδεχομένως πάνω από 4,5% του ΑΕΠ ετησίως. Αλλά και πάλι υπάρχει μια σειρά από σύνθετους όρους από εντάχθηκαν στο νέο πλαίσιο προκειμένου να επιτευχθεί ο συμβιβασμός μεταξύ των κρατών του «βορρά» και του «νότου».
Τι θα ισχύει λοιπόν εφ' εξής:
* Παραμένει ο όρος για το δημοσιονομικό έλλειμμα (3% του ΑΕΠ) και το δημόσιο χρέος (60% του ΑΕΠ) αλλά με διαφορετικό και διαφοροποιημένο ανά κράτος τρόπο προσαρμογής.
* Για τα κράτη με υψηλό χρέος (>90% του ΑΕΠ), όπως η Ελλάδα, απαιτείται μείωση του χρέους κατά μέσο όρο κατά 1% % ετησίως (και όχι κατά 1/2ο στο ποσό που είναι πέραν του 60% του ΑΕΠ και προκαλούσε ασφυξία).
* Το ανώτατο όριο του ελλείμματος ανέρχεται σε - 1,5% του ΑΕΠ εφόσον ο λόγος χρέους της γενικής κυβέρνησης προς ΑΕΠ υπερβαίνει το 90%. Για την Ελλάδα το ανώτατο όριο του ελλείμματος ήταν 0,5-0,7% σήμερα, αναφέρει το ΥΠΕΘΟ.
* Η ετήσια βελτίωση του διαρθρωτικού πρωτογενούς ισοζυγίου ανέρχεται σε 0,3% του ΑΕΠ ή σε 0,2% του ΑΕΠ σε περίπτωση παράτασης της περιόδου προσαρμογής (κατά 3 έτη).
* Οι ετήσιες δαπάνες θα προσδιορίζονται σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε επίπεδο που θα διασφαλίζει τη μείωση του δημοσίου χρέους, ακόμα και σε δυσμενή σενάρια για την οικονομική ανάπτυξη. Αν υπάρχει το λεγόμενο υπερπλεόνασμα δηλαδή καλύτερη επίδοση σε σχέση με το δημοσιονομικό στόχο (όπως το 2023),τότε αυτή θα πρέπει να χρησιμοπείται ως μαξιλάρι για δημοσιονομικό χώρο τα επόμενα έτη. Χειρότερη εκτέλεση θα αφαιρεί χώρο από τα επόμενα έτη. Αν η απόκλιση είναι πάνω από 0,3% του ΑΕΠ για ένα έτος ή πάνω από 0,6% σωρευτικά, τότε η Ε.Ε. θα μπορεί να θέσει το κράτος σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος.
* Θα συντάσσεται ετήσια έκθεσης προόδου, στην οποία κάθε κράτος μέλος θα δίνει πληροφορίες σχετικά με την εφαρμογή του εθνικού μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού-διαρθρωτικού σχεδίου του, συμπεριλαμβανομένης της πορείας των καθαρών δαπανών, και σχετικά με την πρόοδο όσον αφορά τις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις.
* Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, στη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος βάσει χρέους η έμφαση θα δίνεται σε αποκλίσεις από την πορεία των καθαρών δαπανών. Η Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόμενο να κινήσει τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος βάσει χρέους εάν οι αποκλίσεις που καταγράφονται στον λογαριασμό ελέγχου του κράτους μέλους υπερβαίνουν είτε το 0,3 % του ΑΕΠ ετησίως είτε το 0,6 % του ΑΕΠ σωρευτικά.
* Η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος με βάση το κριτήριο του ελλείμματος απαιτεί μια ελάχιστη ετήσια διαρθρωτική προσαρμογή ύψους 0,5 % του ΑΕΠ. Η μη συμμόρφωση μπορεί να οδηγήσει σε πρόστιμα ύψους έως 0,05 % του ΑΕΠ
* Υπάρχει δικαίωμα ενεργοποίησης της «γενικής ρήτρας διαφυγής» με πιο καθαρούς όρους, ενώ θεσπίζεται νέα «ειδική εθνική ρήτρα» όταν κράτη αντιμετωπίζουν εξαιρετικές περιστάσεις, που βρίσκονται εκτός του ελέγχου τους και έχουν σημαντική επίπτωση στα δημόσια οικονομικά τους.
* Ένα κράτος μέλος μπορεί να ζητήσει να υποβάλει αναθεωρημένο εθνικό μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό διαρθρωτικό σχέδιο στην Επιτροπή πριν από το τέλος της περιόδου εάν αντικειμενικές συνθήκες που εμποδίζουν την εφαρμογή του. Στην περίπτωση αυτή, το αναθεωρημένο εθνικό μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό-διαρθρωτικό σχέδιο θα κάλυπτε την περίοδο που διαρκεί μέχρι το τέλος της αρχικής περιόδου. Μια νέα κυβέρνηση ενός κράτους μέλους μπορεί να υποβάλει επίσης αναθεωρημένο σχέδιο.
* Κατά τη διάρκεια ζωής του Ταμείου Ανάκαμψης (έως το 2027), οι δεσμεύσεις που περιλαμβάνονται στο εγκεκριμένο σχέδιο λαμβάνονται υπόψη για παράταση της περιόδου προσαρμογής. Υπό τον όρο ότι το σχέδιο περιλαμβάνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας και στην ενίσχυση του αναπτυξιακού δυναμικού της οικονομίας, και το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος δεσμεύεται να συνεχίσει τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια για το υπόλοιπο της ζωής του πολυετούς σχεδίου, καθώς και να διατηρήσει τα εθνικά χρηματοδοτούμενα επίπεδα επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν κατά μέσο όρο κατά την περίοδο που καλύπτεται από το Σχέδιο Ανάκαμψης.
* Οι δαπάνες για δάνεια του Σχεδίου Ανάκαμψης και η εθνική συγχρηματοδότηση των κονδυλίων της ΕΕ το 2025 και το 2026, λαμβάνονται υπόψη κάθε φορά που ένα κράτος μέλος ζητά εξαίρεση, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό δεν θέτει σε κίνδυνο τη δημοσιονομική βιωσιμότητα μεσοπρόθεσμα. «Αναγνωρίζοντας τον εξαιρετικό αντίκτυπο των πρόσφατων οικονομικών κραδασμών και την τρέχουσα αβεβαιότητα στις εκτιμήσεις της δυνητικής ανάπτυξης, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν πιο σταθερές σειρές από αυτές που προκύπτουν από την κοινά αποδεκτή μεθοδολογία, υπό τον όρο ότι αιτιολογείται δεόντως από οικονομικά επιχειρήματα και τη σωρευμένη ανάπτυξη ο ορίζοντας προβολής παραμένει σε γενικές γραμμές ευθυγραμμισμένος» υπογραμμίζεται.
Τι ψηφίζεται σήμερα
Σήμερα ψηφίζεται από το Ευρωκοινοβούλιο το προληπτικό σκέλος του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, καθορίζοντας παραμέτρους για τον δημοσιονομικό σχεδιασμό και τις πολιτικές των κρατών μελών σε κανονικές οικονομικές συγκυρίες. Άλλα δύο κείμενα ολοκληρώνουν την αναθεώρηση του πλαισίου της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ που δεν «περνούν» από την Ευρωβουλή και επίσης αλλάζουν:
* Το διορθωτικό σκέλος του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης που διασφαλίζει ότι τα κράτη μέλη υιοθετούν κατάλληλες πολιτικές για τη διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων (ή/και χρεών) εφαρμόζοντας τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος.
* Η οδηγία για τα δημοσιονομικά πλαίσια που θεσπίζει λεπτομερείς κανόνες για τους εθνικούς προϋπολογισμούς, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για να διασφαλιστεί ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σέβονται τις απαιτήσεις της οικονομικής και νομισματικής ένωσης και δεν εμφανίζουν υπερβολικά ελλείμματα.
