Ήταν μόλις προ ημερών όταν ο Νομπελίστας και καθηγητής Οικονομικών στο MIT, Ντάρον Ατσέμογλου, από το βήμα του 8th Economist Sustainability Summit στο Καβούρι, ανέφερε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να επενδύσει στη δημιουργία νέων τομέων και να πάψει να εστιάζει αποκλειστικά στον τουρισμό, χαρακτηρίζοντας κρίσιμη για την βιωσιμότητα και την ανάπτυξης μιας χώρας την ποικιλόμορφη οικονομία.
Οι δηλώσεις του έλαβαν ιδιαίτερη δημοσιότητα, οι διαπιστώσεις του ωστόσο δεν ήταν πρωτοφανείς. Η εξάρτηση της χώρας από την τουριστική βιομηχανία είναι εδώ και καιρό δεδομένη, αν σκεφτεί κανείς ότι ένας και μόνο κλάδος, εισφέρει άμεσα και έμμεσα το 25% του εγχώριου ΑΕΠ. Γεγονός που σε συνδυασμό με την ευάλωτη φύση της τουριστικής βιομηχανίας ενέχει κινδύνους σε ενδεχόμενες μελλοντικές κρίσεις.
H συνεισφορά του τουρισμού στο εγχώριο ΑΕΠ
Το περασμένο έτος, που αποτέλεσε χρονιά ρεκόρ για τον κλάδο, η άμεση συνεισφορά του τουρισμού στην ελληνική οικονομία - περιλαμβανομένου του εισερχόμενου τουρισμού, της κρουαζιέρας, των εσόδων των αεροπορικών και ακτοπλοϊκών εταιρειών, του εγχώριου τουρισμού και των επενδύσεων στον τουρισμό - έφτασε τα 28,5 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 13% του ΑΕΠ της χώρας και αποτελεί το υψηλότερο, ιστορικά, για τον τομέα μέχρι σήμερα. Το 2022, τα αντίστοιχα μεγέθη ήταν 23,9 δισ. ευρώ και 11,6% του ΑΕΠ, ενώ το 2019 ήταν 23,1 δισ. Σύμφωνα δε με την σχετική μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ, αν συνυπολογιστεί και η έμμεση συνεισφορά του κλάδου, μέσω πολλαπλασιαστών, αντιστοιχεί σε περίπου 30% (μεταξύ 28,5% έως 34,3%).
Να θυμίσουμε ότι σύμφωνα με την ΤτΕ, οι εισπράξεις από τον εισερχόμενο τουρισμό το 2023 ανήλθαν σε €19,8 δισ., αυξημένες κατά +12,2% έναντι του 2019 (€ 17,7 δισ.) και κατά +14,9% έναντι του 2022 (€ 17,3 δισ.). Περιλαμβανομένων των εσόδων από την κρουαζιέρα οι εισπράξεις ανήλθαν σε € 20,7 δισ., αυξημένες κατά +13,8% έναντι του 2019 (€ 18,2 δισ.) και κατά +17,0% έναντι του 2022 (€ 17,7 δισ.).
Όσο για τις αφίξεις από τον εισερχόμενο τουρισμό ανήλθαν σε 32,7 εκατ. το 2023, αυξημένες κατά +4,4% έναντι του 2019 (31,3 εκατ.) και κατά +17,6% έναντι του 2022 (27,8 εκατ.). Συνυπολογίζοντας και την κρουαζιέρα, οι αφίξεις ανήλθαν σε 36,1 εκατ. το 2023, αυξημένες κατά +6,1% έναντι του 2019 (34,0 εκατ.) και κατά +20,8% έναντι του 2022 (29,9 εκατ.).
Την ίδια στιγμή, η τουριστική δραστηριότητα παρέμεινε κατά κύριο λόγο εξαγωγική, με το 82,7% των εισπράξεων να προέρχονται από τον εισερχόμενο τουρισμό, όπως επισημαίνει τόσο η μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ όσο και τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat.
Υπάρχουν μάλιστα περιοχές που η εξάρτηση ξεπερνά το 90% γεγονός που καθιστά ακόμα πιο ευάλωτο το τουριστικό προϊόν σε εξωγενείς παράγοντες, όπως συνθήκες ύφεσης σε βασικές αγορές τροφοδότες της χώρας.
9 στους 10 τουρίστες των νησιών είναι ξένοι
Βάσει των στοιχείων της Eurostat στην Αττική για παράδειγμα, ο συνολικός αριθμός των διανυκτερεύσεων το 2023 έφτασε τα 12,4 εκατ.. αντιστοιχώντας στο 8,4% των συνολικών διανυκτερεύσεων της χώρας, με τους ξένους τουρίστες να εισφέρουν το 74,6% των διανυκτερεύσεων της πρωτεύουσας. Επίσης, στο βόρειο Αιγαίο οι συνολικές διανυκτερεύσεις έφτασαν τα 2,8 εκατ. με το μερίδιο των ξένων τουριστών να φτάνει στο 73,3% αυτών, παρότι μάλιστα η εν λόγω περιφέρεια εισφέρει μόλις 1,9% στο σύνολο των διανυκτερεύσεων της χώρας .
Ακόμα μεγαλύτερη παρατηρείται η εξάρτηση στην περίπτωση του Νοτίου Αιγαίου, των Ιονίων Νήσων και της Κρήτης. Στο Νότιο Αιγαίο ο αριθμός των διανυκτερεύσεων έφτασε τα 38,4 εκατ. αντιπροσωπεύοντας το 26,1% των συνολικών διανυκτερεύσεων της χώρας, με το μερίδιο των ξένων τουριστών να αντιστοιχεί στο 92% αυτών. Εννέα στους δέκα τουρίστες δηλαδή που διανυκτέρευσαν στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου πέρυσι ήταν ξένοι.
Αντίστοιχα και στην Κρήτη από τα 34,3 έκατ. διανυκτερεύσεις, που αντιστοιχούν στο 23,3% του συνόλου των διανυκτερεύσεων της χώρας, το 94,6% αφορούσε ξένους τουρίστες ενώ και στα νησιά του Ιονίου που εισφέρουν το 13,4% των συνολικών διανυκτερεύσων του 2023, ήτοι 19,8 εκατ. διανυκτερεύσεις, οι ξένοι έφεραν το 93,6% αυτών.
Ακόμα και στις πιο αδύναμες περιφέρειες της χώρας μάλιστα, όπως η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, η περιφέρεια της Ηπείρου και η περιφέρεια της Θεσσαλίας, η εξάρτηση από τους ξένους τουρίστες, είναι αναλογικά υψηλή. Στην περίπτωση της Θεσσαλίας η οποία εισφέρει μόλις το 2,8% των συνολικών διανυκτερεύσεων της χώρας, το 58,9% των διανυκτερεύσεων αφορά ξένους τουρίστες ενώ στην περιφέρεια της Ηπείρου, όπου το μερίδιο της επί του συνόλου των διανυκτερεύσεων φτάνει μόλις το 2% οι διανυκτερεύσεις κατοίκων του εξωτερικού φτάνουν το 54,6% του συνόλου. Κοντά στο 50% (51,5% για την ακρίβεια) είναι το αποτύπωμα των ξένων τουριστών στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, όπου το 2023 κατέγραψε 2,4 εκατ. διανυκτερεύσεις – ή αλλιώς το 1,6% του συνόλου. Στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης δε, η οποία εισφέρει το 2,6% των συνολικών διανυκτερεύσεων, οι ξένοι επισκέπτες είναι υπεύθυνοι για το 73% των διανυκτερεύσεων.
Μόνο στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας και της Στερεάς Ελλάδας, όπου το αποτύπωμα του τουρισμού εμφανίζεται από μικρό έως μηδαμινό, οι ξένοι τουρίστες αποτελούν μειοψηφία. Ειδικότερα στην περίπτωση της Στερεάς Ελλάδας από τα 3 εκατ. διανυκτερεύσεις το 2023 (2% επί του συνόλου) οι ξένοι τουρίστες εισέφεραν το 40,3. Επιπλέον στην περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας όπου η συνεισφορά στο σύνολο των διανυκτερεύσεων εισέρχεται μόλις στο 0,2%, οι ξένοι ήταν υπεύθυνοι για το 14,3% των διανυκτερεύσεων.
Η εικόνα στην υπόλοιπη Ευρώπη
Η εικόνα αναμένεται να παραμείνει ίδια και το 2024, αν λάβει κανείς υπόψη του το εισόδημα των Ελλήνων αλλά και τις ανατιμήσεις του τουριστικού προϊόντος, οι οποίες κατέστησαν απαγορευτικούς πολλούς δημοφιλείς προορισμούς για τους Έλληνες την τρέχουσα χρονιά.
Εντοπίζεται δε και σε άλλες ισχυρές τουριστικές χώρες της Ευρώπης. Για παράδειγμα σύμφωνα με την Eurostat, το 2023 όπου η τουριστική δραστηριοότητα φάνηκε να ανακάμπτει πλήρως από την πανδημία, οι τρεις περιφέρειες της ΕΕ με τον υψηλότερο αριθμό διανυκτερεύσεων από ξένους τουρίστες ήταν οι ισπανικές νησιωτικές περιφέρειες των Κανάριων νήσων (83,2 εκατομμύρια) και των Βαλεαρίδων (61,7 εκατομμύρια) καθώς και η κροατική παράκτια περιφέρεια της Jadranska Hrvatska (80,8 εκατομμύρια). Οι τρεις αυτές περιοχές αντιπροσωπεύουν το 16,4% των συνολικών διανυκτερεύσεων που πραγματοποίησαν οι αλλοδαποί στην ΕΕ. Ωστόσο ο τουρισμός στην περίπτωση της Ισπανίας εισφέρει άμεσα 10-12% του εγχώριου ΑΕΠ.
Εκτός από αυτές τις τρεις, στις 10 πρώτες περιφέρειες με το υψηλότερο ποσοστό ξένων τουριστών περιλαμβάνονται οι ισπανικές περιφέρειες της Καταλονίας και της Ανδαλουσίας, αλλά και οι δύο ισχυρές νησιωτικές περιφέρειες της Ελλάδας - το Νότιο Αιγαίο και η Κρητη καθώς και η γαλλική πρωτεύουσα Ile-de-France, το Βένετο στην Ιταλία και το Τιρόλο στην Αυστρία. Να σημειωθεί ότι στην περίπτωση της Γαλλίας ο τουρισμός εισφέρει περίπου το 10% του ΑΕΠ της χώρας, στην περίπτωση της Αυστρίας το 7,5% περίπου. Μόνο στην περίπτωση της Κροατίας η συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ ξεπερνά τις επιδόσεις της Ελλάδας, με την εν λόγω δραστηριότητα να είναι υπεύθυνη για το 26% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας.
Στον αντίποδα, εντοπίζονται και περιφέρειες που κατάφεραν να ενισχύσουν τον εσωτερικό τουρισμό τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για παράδειγμα το 2023 οι τρεις περιφέρειες με τον υψηλότερο αριθμό διανυκτερεύσεων εγχώριων τουριστών ανήκαν στην Γαλλία ενώ τέσσερις ακόμη γαλλικές περιφέρειες ( Languedoc-Roussillon, Aquitaine, Pays de la Loire και Bretagne) ήταν μεταξύ των 16 περιφερειών της ΕΕ που είχαν περισσότερες από 20,0 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις από εγχώριους τουρίστες. Η παραπάνω συνθήκη στη Γαλλία, που θεωρείται ο κορυφαίος προορισμός στον κόσμο όσον αφορά τον αριθμό των διεθνών αφίξεων τουριστών, σε συνδυασμό με την μικρή συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας, - 7% με 8% - την καθιστά ιδιαίτερα ανθεκτική σε εξωγενείς παράγοντες σε αντίθεση με την χώρα μας.
