Το γρίφο της long covid προσπαθούν να λύσουν οι επιστήμονες ανά τον κόσμο, ενάμισι χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας.
Πλέον είναι γενικώς παραδεκτό ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανεξαρτήτως ηλικίας και προηγούμενης κατάστασης της υγείας, οι ασθενείς που προσβλήθηκαν από τον ιό Sars-Cov-2 μπορεί να υποφέρουν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα από διάφορα συμπτώματα ή ακόμα και να εμφανίσουν αυτοάνοσα νοσήματα μετά την οξεία φάση της λοίμωξης, είτε αρρώστησαν βαριά και νοσηλεύτηκαν, είτε αντιμετώπισαν τη νόσο στο σπίτι τους.
Ωστόσο, ο μηχανισμός που βρίσκεται πίσω από την μακροχρόνια covid παραμένει επί του παρόντος άγνωστος, γεγονός που θέτει εμπόδια στην αποτελεσματική θεραπεία τους.
Σε κάθε περίπτωση, οι ειδικοί συμφωνούν ότι η long covid είναι μία οντότητα που θα απασχολήσει πολύ την επιστημονική κοινότητα το επόμενο διάστημα και επικεντρώνουν στα ζητήματα της αναγνώρισης και της εξατομίκευσης, προκειμένου να καταφέρουν να προσφέρουν στους ασθενείς τη βοήθεια που χρειάζονται για να επανέλθουν στην προ covid κατάστασή τους.
«Είναι γνωστό ότι οι ιοί μπορεί να προκαλέσουν συστηματικές αλλαγές στους οργανισμούς τους οποίους μολύνουν. Οι ιοί είναι ‘πακετάκια πληροφορίας’ και όταν ένα ‘πακετάκι πληροφορίας’ μπαίνει μέσα στον οργανισμό και παίζει με το software μας είναι λογικό ότι ενίοτε μπορεί να προκαλέσει μία πολύ μεγάλη παρέμβαση, η οποία, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε συστηματικές μακροχρόνιες βλάβες.
Ωστόσο, υπάρχει μία εξατομικευμένη αλληλεπίδραση των ιών με τους οργανισμούς και δεν είναι τελείως έκπληξη το ότι παρατηρείται πολύ μεγάλη διαφοροποίηση και στη long covid, με κάποιους οργανισμούς να αντιδρούν πολύ διαφορετικά από κάποιους άλλους», ανέφερε ο δρ Μοριακής Βιολογίας και ερευνητής στο Mount Sinai Hospital του Καναδά, Ιωάννης Πρασσάς, σε σχετικό webinar.
Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ακριβείς μηχανισμοί που οδηγούν στη long covid παραμένουν άγνωστοι, αφενός γιατί είναι μικρό το χρονικό διάστημα από τότε που ξέσπασε η πανδημία, αφετέρου γιατί δεν είχε δοθεί η απαραίτητη έμφαση στο να κατανοηθούν οι αντίστοιχοι μηχανισμοί που οδηγούν σε μακροχρόνιες παθήσεις μετά από ιογενείς λοιμώξεις στο παρελθόν.
Υπάρχουν κάποιοι πιθανοί μηχανισμοί που έχουν ήδη προταθεί, όπως είναι η παρατεταμένη παρουσία του ιού στους ιστούς. Ένα πρόσφατο άρθρο στο Nature έδειξε ότι το 50% των ασθενών έχουν συστηματική έκφραση του ιού, η οποία ξεκλειδώνει την «καγκελόπορτα» των μακροχρόνιων παθήσεων. Όπως εξηγεί ο ειδικός, όταν ο ιός διασπείρεται και μπορεί να «κρυφτεί» σε ιστούς μπορεί να συνεχίσει να δίνει σήματα στον οργανισμό ότι βρίσκεται κάτω από μία διαρκή επίθεση και να κρατά διαρκώς στάδια φλεγμονής ενεργά, μη επιτρέποντας στον οργανισμό να επιστρέψει στα προηγούμενα επίπεδα λειτουργικότητας.
«Όταν κατά την οξεία φάση της λοίμωξης η καταστροφή των ιστών, όπως του ενδοθηλίου ή άλλων ιστών στους πνεύμονες είναι εκτεταμένη, είναι σχεδόν λογικό να υπάρξει αρκετά μεγάλη συμπτωματολογική ουρά.
Γι’ αυτό και όταν καλούνται οι άνθρωποι να ζυγίσουν τις αποφάσεις τους είναι καλό να γνωρίζουν ότι η παρέμβαση του ιού αυτού καθ’ αυτού είναι μεγάλη, μπορεί να επιδράσει σε διάφορους ιστούς και όργανα και όλο αυτό είναι στενά συνδεδεμένο με το ενδεχόμενο να αναπτύξουν μακροχρόνια νόσηση», τονίζει ο δρ Πρασσάς.
Δυνητικά αφορά όλους
Η log covid είναι ένας όρος - «ομπρέλα» που περιλαμβάνει διάφορα υποείδη. Χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: τη μετά οξεία φάση, που διαρκεί 4-6 μήνες μετά τη νόσηση και τη χρόνια νόσηση, που ξεπερνά τους 12 μήνες.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι θα νοσήσουν και μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα θα επανέλθουν στην προηγούμενη κατάστασή τους. Αλλά θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ένα σημαντικό ποσοστό είτε είναι 50 %, είτε 10% είτε ακόμα και 1%, δηλαδή αν πάρουμε τις πιο βαριές περιπτώσεις, έρχεται ένα κύμα ασθενών με μακροχρόνιες παθήσεις covid, οι οποίες θα αλλάξουν την καθημερινότητά τους με έναν τρόπο που δεν είναι γνωστό πότε θα επανέλθει στην αρχική της κατάσταση.
Αναμένεται κάποιες χιλιάδες συμπολιτών μας να μπουν σ’ αυτόν των κυκεώνα των μακροχρόνιων παθήσεων, κάτι που κακώς δεν συνυπολογίζεται στο ζύγισμα που κάνουν και οι νέοι όσον αφορά στις επιλογές τους. Πρέπει με κάθε ένταση να μπει αυτό στο δημόσιο διάλογο. Η μακροχρόνια covid δυνητικά αφορά όλους, όλες τις ηλικίες. Δεν θα την αναπτύξουν όλοι, αλλά υπάρχει πιθανότητα να συμβεί σε οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως τι ηλικία έχει ή ποια ήταν πριν η κατάσταση της υγείας του», τονίζει.
Η πανδημία θα τελειώσει, η long covid θα μείνει
Το εμβόλιο κατά της Covvid-19 έχει ανακαλυφθεί και τα εμβολιαστικά προγράμματα σε όλο τον κόσμο προχωρούν, αν και με μειωμένους πλέον ρυθμούς. Παρότι κάποια στιγμή η πανδημία θα τελειώσει, η long covid θα παραμείνει, ταλαιπωρώντας τους ασθενείς επ΄ αόριστον. Το ερώτημα που τίθεται πλέον στην επιστημονική κοινότητα είναι πώς θα αναγνωριστεί και πώς θα αντιμετωπιστεί.
«Γνωρίζουμε ότι είναι μία υπόθεση της κοινότητας. Αυτό είναι δεδομένο για τον απλούστατο λόγο ότι είναι πολύ περισσότεροι οι ασθενείς που θα νοσήσουν από κορονοϊό χωρίς να χρειαστεί να νοσηλευτούν. Ακόμη και αν είναι σπανιότερη η επίπτωση της μακροχρόνιας covid σε αυτούς τους ασθενείς, δεν είναι τόσο σπάνια ώστε να ισορροπήσει την τελική κατανομή και την τελική αναλογία του πληθυσμού.
Οι περισσότεροι από τους ασθενείς που θα αναπτύξουν long covid δεν έχουν μπει ποτέ σε νοσοκομείο, δεν έχουν ενημερωθεί από κάποια κλινική που οργανωμένα θα τους παρακολουθήσει και θα επανεκτιμήσει την κατάστασή τους και τα συμπτώματά τους. Είναι ασθενείς που έμειναν στο σπίτι, έγιναν καλά ή έμειναν με κάποια υπολειμματικά συμπτώματα ή εμφάνισαν στη συνέχεια κάποια καινούρια συμπτώματα και απευθύνονται καταρχάς στους γιατρούς της κοινότητας», ανέφερε ο παθολόγος, Γιώργος Παππάς.
Μελέτη από την Νορβηγία, που εστίασε σε άτομα που εμφάνισαν long covid αλλά δεν χρειάστηκε να νοσηλευτούν, κατέδειξε ότι σε ηλικίες 16-30 ετών ή 31-45 ετών υπάρχουν επιπτώσεις με διάφορα συμπτώματα, όπως για παράδειγμα κόπωση (13-18%), η οποία είναι πάρα πολύ χαρακτηριστική και πάρα πολύ προβληματική στην αντιμετώπισή της.
Όπως εξήγησε ο κ. Παππάς, η long covid έχει μία σειρά από συμπτώματα τα οποία μπορεί να περιγραφούν με διαφορετικούς τρόπους, μπορεί να αλληλοεπηρεάζονται, να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται, να υποχωρούν στη διάρκεια του χρόνου, να πυροδοτούνται από απρόσμενους παράγοντες, να επηρεάσουν την καθημερινότητα ή να είναι απλά ελάσσονες ενοχλήσεις.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν εύκολη κόπωση, κόπωση μετά από άσκηση και πυροδότηση και υποτροπή των συμπτωμάτων, διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, θόλωση της όρασης, δύσπνοια και βήχα, αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία, πόνο στο στήθος, μυαλγίες οι οποίες είναι πολύ επίμονες, brain fog, αρθραλγίες, διάφορες δερματολογικές εκδηλώσεις, αλωπεκία, ανοσμία, παροσμία, δυσγευσία.
«Κάθε ασθενής έχει να πει μια διαφορετική ιστορία που δεν μπορείς να την βάλεις σε κουτάκια, παρά μόνο σε κάποια αδρά σύνολα.
Από εκεί και πέρα υπάρχει και ο σακχαρώδης διαβήτης που παρατηρείται στην πρώτη φάση, μπορεί να είναι παροδικός, μπορεί να σχετίζεται με κάποιες θεραπείες που έχει πάρει ο ασθενής, σε περίπτωση που έχει νοσηλευτεί», υπογράμμισε ο κ. Παππάς.
Νευροψυχιατρικά συμπτώματα
Πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Clinical Infectious Diseases, με το μεγαλύτερο διάστημα παρακολούθησης μετά από την οξεία φάση της νόσου, ανέλυσε τα νευροψυχολογικά συμπτώματα της νόσου COVID-19.
Η μέση ηλικία ήταν τα 57 έτη και 55.2% ήταν γυναίκες. Όσον αφορά τη βαρύτητα της νόσου COVID-19, 5% είχαν κρίσιμη νόσο, 25% είχαν σοβαρής βαρύτητας νόσο, 55% των ασθενών είχαν ενδιάμεσης βαρύτητας νόσο, και 15% είχαν ήπια συμπτώματα.
Στους 12 μήνες μετά την αρχική εκδήλωση της νόσου COVID-19 μόνο το 23% δεν ανέφερε απολύτως κανένα σύμπτωμα. Τα πιο συχνά αναφερόμενα συμπτώματα ήταν μειωμένη ικανότητα για άσκηση (56%), κόπωση (53%), δύσπνοια (37.5%), οι διαταραχές συγκέντρωσης (40%) και διαταραχές του ύπνου (26%). Οι γυναίκες είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν συμπτώματα 12 μήνες μετά την οξεία φάση της νόσου COVID-19 σε σχέση με τους άντρες. Οι νεότεροι σε ηλικία ασθενείς, ανέφεραν συχνότερα δύσπνοια, διαταραχές ύπνου και διαταραχές συγκέντρωσης σε σχέση με τους ασθενείς άνω των 60 ετών. Ωστόσο η συχνότητα εμφάνισης παρατεινόμενων συμπτωμάτων δεν διέφερε στατιστικά σημαντικά μεταξύ των δύο ομάδων.
Άλλη μελέτη από το Μίτσιγκαν ανέδειξε ψυχιατρικά συμπτώματα όπως, άγχος, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου, μυϊκή αδυναμία καθώς και gullain barre με υπολειμματικά συμπτώματα.
"Όταν προσβλήθηκα από Covid, στην ιδέα ότι θα νοσηλευτώ, ήδη φαντάστηκα ένα τούνελ. Βρέθηκα στα επείγοντα, μου απαγόρευσαν να πάω στην τουαλέτα, να έρθω σε επαφή με οποιονδήποτε, μου έφεραν τα κλειδιά του αυτοκινήτου μου και το κινητό σε ένα σακουλάκι. Έβλεπα ήδη να έρχεται μετά η αξονική θώρακος, ενδεχομένως η αναπνευστική υποστήριξη και ενδεχόμενα η ΜΕΘ και ο θάνατος, χωρίς ποτέ να ξανασυναντήσω άνθρωπο. Όταν βγήκα μετά από τρεις ώρες, ελεύθερος να πάω στο σπίτι μου, αισθάνθηκα σαν τον αποφυλακισμένο. Πώς λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι που έχουν περάσει νοσηλεία, έχουν μπει σε ΜΕΘ ή έχουν βιώσει τον κίνδυνο του θανάτου να μην έχουν σε ένα ποσοστό 25% κατάθλιψη, άγχος ή μετατραυματικό στρες; Το βρίσκω απόλυτα λογικό και μη μετρήσιμο", ανέφερε από την πλευρά του ο νευρολόγος, διευθυντής Παθολογικού τομέα «251 ΓΝΑ», Αντώνης Κωδούνης.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει σαφής διάγνωση της μακροχρόνιας covid, η οποία ξεκινάει με τον αποκλεισμό άλλων πιθανών αιτιών των συμπτωμάτων. Για την αντιμετώπιση υπάρχουν προς το παρόν ελλειμματικές οδηγίες, οι οποίες αναμένεται να ανανεωθούν.
Οι ειδικοί τονίζουν ότι απαιτείται εθνική μέριμνα για αυτούς τους ασθενείς, οι οποίοι θα έρθουν σε μεγάλους αριθμούς κατά το επόμενο διάστημα, αρχής γενομένης από τη δημιουργία post covid ιατρείων, όπου θα παρακολουθούνται και θα αντιμετωπίζονται διεπιστημονικά.
