PISA: Κάτω από τον μέσο όρο η δημιουργική σκέψη των Ελλήνων μαθητών

Οι Έλληνες μαθητές κατέγραψαν επιδόσεις κάτω του μέσου όρου σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ, σύμφωνα με την έκθεση του Προγράμματος για την Διεθνή Αξιολόγηση Μαθητών (PISA) για τη Δημιουργική Σκέψη, που αποτελεί την πιο εμπεριστατωμένη και αξιόπιστη σύγκριση μαθητικών ικανοτήτων στον κόσμο.

Σημαντικό είναι ότι σχεδόν σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα για τα οποία υπάρχουν στοιχεία, τα κορίτσια ξεπέρασαν τα αγόρια όσον αφορά την δημιουργική σκέψη. Ακόμα και μετά τον συνυπολογισμό των επιδόσεων στην ανάγνωση, το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων παρέμεινε σημαντικό περίπου στις μισές χώρες και οικονομίες.

Στην κορυφή της λίστας βρίσκεται η Σιγκαπούρη, όπου οι μαθητές σημείωσαν βαθμολογία 41 βαθμούς κατά μέσο όρο στη δημιουργική σκέψη, σημαντικά πιο πάνω από το μέσο όρο μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Ακολουθούν κατά φθίνουσα σειρά (με άριστα το 60), η Σιγκαπούρη (41), η Κορέα (38), ο Καναδάς (38), η Αυστραλία (37), η Νέα Ζηλανδία (36), η Εσθονία (36), η Φιλανδία (36), η Δανία (35), η Λετονία (35), το Βέλγιο (35), η Πολωνία (34) και η Πορτογαλία (34). Πρόκειται για τις χώρες οι οποίες επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις και στα βασικά γνωστικά αντικείμενα που εξετάζει η έρευνα PISA (Μαθηματικά, Κατανόηση Κειμένου, Φυσικές Επιστήμες).

Ωστόσο, οι Έλληνες μαθητές κατέγραψαν επιδόσεις κάτω του μέσου όρου, ενώ η Ελλάδα βρέθηκε στην τρίτη ομάδα διαβάθμισης επιδόσεων και κατατάχθηκε στην 38η θέση ανάμεσα στις 64 συμμετέχουσες χώρες.

Με μέση βαθμολογία 27/ 60 βαθμούς έναντι του μέσου όρου 33, η επίδοση των Ελλήνων μαθητών υπολείπεται σημαντικά των υπολοίπων. Τα σχετικά αποτελέσματα των μαθητών στη δημιουργική σκέψη ευθυγραμμίζονται με αυτό που θα μπορούσε να αναμένεται από την Ελλάδα με βάση τις επιδόσεις τους στα μαθηματικά- και κάτω από αυτό που θα μπορούσε να αναμένεται με βάση τις επιδόσεις τους στην ανάγνωση.

Στο πλαίσιο της αξιολόγησης, ζητήθηκε από τους μαθητές/τριες να εκφράσουν τη δημιουργική τους σκέψη σε τέσσερα πεδία:

• Έκφραση μέσω γραπτής γλώσσας (π.χ. παραγωγή μιας ιδέας για μια ιστορία με ερέθισμα έναν τίτλο/θέμα)
• Έκφραση μέσω οπτικής γλώσσας με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού (π.χ. δημιουργία ενός λογότυπου για έναν οργανισμό)
• Επίλυση προβλημάτων κοινωνικού χαρακτήρα (π.χ. επινόηση ιδεών για την επίλυση προβλημάτων κοινωνικού χαρακτήρα, όπως η μείωση της κίνησης στους δρόμους μεγαλουπόλεων ή η βελτίωση της πρόσβασης ΑμεΑ σε έναν δημόσιο χώρο)
• Επίλυση ανοικτού τύπου επιστημονικών προβλημάτων (π.χ. παροχή πιθανών ερμηνειών για ένα φαινόμενο και αξιολόγηση πειραματικών σχεδιασμών)

Στην έρευνα συμμετείχαν και διευθυντές σχολικών μονάδων που ερωτήθηκαν γι τις πρακτικές που εφαρμόζονται στο εκπαιδευτικό σύστημα και κατά πόσο επηρεάζουν τις επιδόσεις στην δημιουργική σκέψη. Σύμφωνα με τις απόψεις τους οι βασικότερες προκλήσεις που λειτουργούν ως τα σημαντικότερα εμπόδια στην ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των μαθητών/τριών είναι:

• Υπερφορτωμένα προγράμματα σπουδών
• Έλλειψη αξιολόγησης της συγκεκριμένης δεξιότητας
• Έλλειψη παιδαγωγικής κατάρτισης και πόρων για την καλλιέργειά της
• Έλλειψη κατάλληλων υποδομών, εξοπλισμού και υλικών
• Έλλειψη προδιαγραφών σε επίπεδο Προγραμμάτων Σπουδών που να περιγράφουν μέσω συγκεκριμένων προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων την εξέλιξη που πρέπει να έχει αυτή η δεξιότητα ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα των μαθητών/τριών.

Πολιτικές για την προαγωγή της δημιουργικής σκέψης των μαθητών στην Ελλάδα

Με βάση τις ανωτέρω παρατηρήσεις αλλά και τα αποτελέσματα για την Ελλάδα το ΥΠΑΙΘΑ σε συνεργασία με το ΙΕΠ δρομολογεί δέσμη πολιτικών με στόχο την προαγωγή της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, με εκκίνηση εφαρμογής το σχολικό έτος 2024-2025.

Η δέσμη αυτή πολιτικών περιλαμβάνει:

• Καθιέρωση οριζόντιου χαρακτήρα δράσεων στο επίπεδο των Προγραμμάτων Σπουδών που ενισχύουν τη δημιουργική σκέψη. Στο πλαίσιο αυτό αναμένεται να έχουν σημαντική συμβολή:

-το Πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας, δηλαδή η ανάγνωση και η ανάλυση που θα συνοδεύουν τα λογοτεχνικά βιβλία τα οποία θα διανεμηθούν δωρεάν σε κάθε μαθητή όλων των τάξεων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και
-το Πρόγραμμα «Δράσεις Ενεργού Πολίτη» που έχει ως επίκεντρο την ενασχόληση των μαθητών/τριων με σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα.

• Ενίσχυση σχετικών δράσεων στο πλαίσιο των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων. Περαιτέρω προώθηση της θεματικής ενότητας «Δημιουργώ και Καινοτομώ» σε όλες τις τάξεις που εφαρμόζονται τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων. Η εν λόγω θεματική έχει ως στόχο ακριβώς την καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και της πρωτοβουλίας μέσα από δράσεις STEM/Ρομποτικής, Επιχειρηματικότητας, κ.λπ.
• Αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων στον σχεδιασμό και την αξιοποίηση δημιουργικών ιδεών και λύσεων ειδικά στα καλλιτεχνικά μαθήματα.
• Ανάπτυξη Τράπεζας Θεμάτων στη λογική των ερωτήσεων και της φιλοσοφίας της έρευνας PISA.
• Ενσωμάτωση στους οδηγούς των εκπαιδευτικών όλων των μαθημάτων και ιδιαίτερα στα βασικά αντικείμενα που εξετάζει η έρευνα PISA (κατανόηση κειμένου, μαθηματικά, φυσικές επιστήμες), δραστηριοτήτων όπως είναι η διερεύνηση ανοικτού τύπου προβλημάτων, η αποτύπωση εναλλακτικών λύσεων και ιδεών, η απάντηση ερωτημάτων του τύπου «τι θα συνέβαινε αν….», «πώς θα αντιμετωπίζατε εσείς …», μεθόδων αξιολόγησης δημιουργικών δραστηριοτήτων, κοκ.
• Υποστηρικτικά στις ανωτέρω παρεμβάσεις σχεδιάζεται:

α) εκτεταμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σε παιδαγωγικές και διδακτικές πρακτικές που ενισχύουν τη δημιουργική σκέψη των μαθητών,
β) αντίστοιχο πρόγραμμα επιμόρφωσης των στελεχών της εκπαίδευσης και ειδικά των Σχολικών Συμβούλων και των Διευθυντών των σχολικών μονάδων ώστε να ενθαρρύνουν σχετικές πρακτικές στα σχολεία ευθύνης τους και
γ) αποθετήριο μαθησιακών πόρων και ενδεικτικών σεναρίων μαθήματος από το οποίο μπορούν να αντλήσουν ιδέες για ανάλογες δραστηριότητες οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων και όλων των μαθημάτων.

• Ολοκλήρωση της εγκατάστασης 36.000 διαδραστικών πινάκων σε κάθε σχολική αίθουσα από την Ε΄ Δημοτικού έως και την Γ΄ Λυκείου εντός του 2024. Η εκπαίδευση καθίσταται έτσι πιο δημιουργική , καθώς οι μαθητές μέσα από τα πλέον σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία, μπορούν να έχουν πολλαπλές πηγές μάθησης.
• Μείωση της αποστήθισης αλλά και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης , μέσω του πολλαπλού βιβλίου. Οι εκπαιδευτικοί θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν το διδακτικό βιβλίο το οποίο επιθυμούν ανάμεσα στα εγκεκριμένα βιβλία που περιλαμβάνονται στο Μητρώο Διδακτικών Βιβλίων (ΜΔΒ). Ταυτόχρονα όλα τα εγκεκριμένα βιβλία θα είναι διαθέσιμα σε ψηφιακή βιβλιοθήκη, προκειμένου οι μαθητές να μπορούν να συνδυάσουν πηγές .
• Έμφαση στις διαδικασίες ατομικής αξιολόγησης των εκπαιδευτικών αλλά και αυτές της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας σε κριτήρια που αφορούν στην εφαρμογή παιδαγωγικών πρακτικών (διερευνητική μάθηση, επίλυση ανοικτού τύπου προβλημάτων, projects) και στην υλοποίηση δράσεων (όμιλοι, ποικιλία ενδοσχολικών δράσεων που συμμετέχουν ενεργά οι μαθητές) που ενισχύουν τη δημιουργική σκέψη.
• Ενσωμάτωση σε όλες τις εξετάσεις (ενδοσχολικές, προαγωγικές, απολυτήριες) ενός τουλάχιστον θέματος που να εξετάζει τη δημιουργική σκέψη (όπως δείχνει το παράδειγμα του προγράμματος PISA του ΟΟΣΑ μπορεί η συγκεκριμένη δεξιότητα να αξιολογηθεί με εγκυρότητα και αξιοπιστία).