Η τεράστια επιβάρυνση των νοικοκυριών με δαπάνες στέγασης, η φοροδιαφυγή που είναι πιο εκτεταμένη μεταξύ των αυτοαπασχολούμενων, τα υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης στις συντάξεις κατά το παρελθόν και οι πολύ διαδεδομένες στην Ελλάδα γονικές παροχές ακινήτων, βρίσκονται πίσω από την πολύ χαμηλή αποταμίευση των ελληνικών νοικοκυριών.
Οι παράγοντες αυτοί, και όχι όπως θα περίμενε κανείς, η κρίση, η ακρίβεια, τα χαμηλά επιτόκια στις καταθέσεις ή και το… ελληνικό dna, βρίσκονται πίσω από το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν αποταμιεύουμε, όπως διαπιστώνει έρευνα της Eurobank για την αποταμίευση. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση, έχοντας τη χαμηλότερη εθνική αποταμίευση (και δη αρνητική) ως ποσοστό του ΑΕΠ, από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, καθώς και από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ (στοιχεία 2022).
Την έρευνα για λογαριασμό της Eurobank εκπόνησαν οι καθηγητές του Οικονομικού Πανεπιστημίου, Σαράντης Καλυβίτης, Μαργαρίτα Κατσίμη και Θωμάς Μούτος και παρουσιάστηκε χθες σε ειδική εκδήλωση της Eurobank στο Σαρόγλειο Μέγαρο από τον CEO της Τράπεζας, Φωκίωνα Καραβία. Οι λόγοι για τους οποίους η Ελλάδα παρουσιάζει τόσο μεγάλο αποταμιευτικό κενό, αλλά και συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής, εξετάστηκαν σε συζήτηση που είχαν οι τρεις συγγραφείς της έρευνας, με συντονιστή τον Επικεφαλής Οικονομολόγο του Ομίλου Eurobank, Τάσο Αναστασάτο.
Χαιρετισμούς απηύθυναν ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κωστής Χατζηδάκης και ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, παρουσία της Διοίκησης της Τράπεζας, εκπροσώπων της ακαδημαϊκής κοινότητας και φορέων.
Ο Διοικητής της ΤτΕ επεσήμανε ότι η αποταμίευση των νοικοκυριών σημείωσε κατακόρυφη πτώση κατά τη διάρκεια της κρίσης, από 9,0% του διαθέσιμου εισοδήματος το 2009, σε αρνητική αποταμίευση -4% του διαθέσιμου εισοδήματος το 2022. Αντίθετα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση η αποταμίευση των νοικοκυριών έχει σταθεροποιηθεί σε περίπου 13% του διαθέσιμου εισοδήματος από το 2011 και έπειτα. «Σημαντικό μέρος της χρηματοδότησης των επενδύσεων και της κάλυψης του επενδυτικού κενού που υπολογίζεται σε 100 δισ. ευρώ, πρέπει να προέλθει από εγχώριες αποταμιεύσεις, διαφορετικά επιβαρύνεται το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών», είπε ο κ. Στουρνάρας.
Από την πλευρά του, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο νέο κεφαλαιοποιητικό σύστημα επικουρικής ασφάλισης (ΤΕΚΑ), το οποίο ενισχύει την ιδιωτική αποταμίευση και σύντομα θα διαχειρίζεται κεφάλαια ύψους δισεκατομμυρίων ευρώ. Αναφερόμενος και στη δημόσια αποταμίευση, ο κ. Χατζηδάκης υπογράμμισε την ανάγκη η χώρα να διατηρήσει τη βελτίωση που πέτυχε τα προηγούμενα χρόνια, ώστε να μην υπονομευθούν οι προσπάθειες και οι θυσίες των πολιτών.
Γιατί δεν αποταμιεύουμε - Αρνητική (-2159 ευρώ) η αποταμίευση για τα νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά
Η έρευνα της Eurobank διαπιστώνει ότι η διαφορά στα ποσοστά εθνικής αποταμίευσης μεταξύ της Ευρωζώνης και της Ελλάδας διευρύνθηκε, κάτι που οφείλεται στη μεγάλη πτώση του ποσοστού αποταμίευσης του ιδιωτικού τομέα, ενώ η αποταμίευση του δημοσίου τομέα αυξήθηκε μετά το 2010.
Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών στην Ελλάδα είναι σημαντικά χαμηλότερο από τα αντίστοιχα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας, καθώς επίσης και της Ευρωζώνης.
Οι διαγενεακές μεταβιβάσεις πλούτου, και ιδιαίτερα οι γονικές παροχές, είναι πολύ πιο διαδεδομένες στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες χώρες, με αρνητικές συνέπειες στην αποταμίευση.
Η διόρθωση του εξαιρετικά υψηλού ποσοστού αναπλήρωσης του εισοδήματος που παρείχε το συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα μετά το 2010 αναμένεται να επηρεάσει θετικά την αποταμίευση των νοικοκυριών.
Το πολύ μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχόλησης στην ελληνική οικονομία συνδέεται αρνητικά με την αποταμίευση.
Στο βαθμό που η φοροδιαφυγή είναι πιο εκτεταμένη μεταξύ των αυτοαπασχολούμενων, επηρεάζονται επίσης αρνητικά τα δημόσια έσοδα και η δημόσια αποταμίευση.
Η τεράστια επιβάρυνση των νοικοκυριών με δαπάνες στέγασης σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την αποταμίευση.
Από την ανάλυση των μικροοικονομικών δεδομένων της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών του 2019 προκύπτει ότι:
• Η μέση ετήσια αποταμίευση για το σύνολο του δείγματος ανέρχεται στα 1076 ευρώ, ενώ είναι αρνητική για τα νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά (-2159 ευρώ).
• Η μέση ετήσια αποταμίευση των συνταξιούχων ανέρχεται σε 2248 ευρώ, των εργαζομένων σε 410 ευρώ, των μισθωτών σε 542 ευρώ και των αυτοαπασχολούμενων σε 63 ευρώ.
• Το 40% της συνολικής αποταμίευσης προέρχεται από το 1% των νοικοκυριών με τα υψηλότερα εισοδήματα.
• Οι αυτοαπασχολούμενοι έχουν το μικρότερο και σχεδόν μηδενικό ποσοστό αποταμίευσης σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα τους, ενώ οι συνταξιούχοι είναι η κατηγορία με το μεγαλύτερο ποσοστό αποταμίευσης.
• Στο σύνολο του δείγματος το ποσοστό αποταμίευσης είναι 5,3%, ενώ είναι μόλις 1,6% για τους εργαζόμενους.
• Τα ποσοστά αποταμίευσης διαφέρουν σημαντικά ανά κλίμακα εισοδήματος και είναι αρνητικά για τέσσερα στα δέκα νοικοκυριά του δείγματος.
• Οι δαπάνες για υγεία και εκπαίδευση σχετίζονται αρνητικά με την αποταμίευση.
• Τα νοικοκυριά που δηλώνουν δαπάνες σε τυχερά παίγνια έχουν σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό αποταμίευσης.
Οι προτάσεις πολιτικής για την αύξηση της αποταμίευσης που κατατίθενται στην έρευνα περιλαμβάνουν:
• Δημοσιονομικά ουδέτερες φορολογικές παρεμβάσεις όπως αύξηση του φορολογικού συντελεστή στις γονικές παροχές ή/και μείωση του αφορολόγητου ορίου, ιδιαίτερα για μεταβιβάσεις που αφορούν νεότερες ηλικίες, σε συνδυασμό με μείωση της φορολογίας του εισοδήματος από αποταμίευση.
• Δημόσιες ή/και ιδιωτικές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη βελτίωση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μέσω της παροχής πληροφόρησης και εκπαίδευσης σχετικά με την αποταμίευση, με ιδιαίτερη στόχευση στις νεότερες ηλικίες και στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα.
• Δημόσιες παρεμβάσεις που παρακινούν τους εργοδότες να προ-εγγράφουν αυτόματα τους εργαζόμενους σε πρόσθετα συνταξιοδοτικά προγράμματα ή να μεταφέρουν ένα προκαθορισμένο μέρος του μισθού τους, εφόσον οι εργαζόμενοι δεν εκφράσουν αντίρρηση, σε αποταμιευτικούς λογαριασμούς.
