Με βήματα χελώνας προχωρά η μείωση της χρήσης πλαστικών στα κράτη της ΕΕ καθώς οι περισσότερες χώρες παρουσιάζουν αδυναμία ικανοποιητικής ανταπόκρισης σε σειρά μέτρων για την ενίσχυση της ανακύκλωσης και τη στροφή στην κυκλική οικονομία. Και ενώ η Ελλάδα θεωρείται ότι βρίσκεται πίσω σε θέματα ανακύκλωσης και επανάχρησης, η ενσωμάτωση των σχετικών κανονισμών και σε άλλα κράτη (ενδεχομένως πιο «πειθαρχημένα» όπως είναι π.χ η Σουηδία) δείχνει να αντιμετωπίζει εμπόδια.
Στην έκθεση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο για τα έσοδα της ΕΕ από τα μη ανακυκλωμένα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών, τα οποία προκύπτουν από τη συνεισφορά με βάση τα μη ανακυκλωμένα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών των κρατών μελών, αποδεικνύεται ότι η ενσωμάτωση του μηχανισμού είναι προβληματική στην πλειοψηφία των ευρωπαϊκών κρατών.
Η λειτουργία (από το 2021) του ιδίου πόρου της ΕΕ που βασίζεται στα μη ανακυκλωμένα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών αποσκοπεί στην κινητροδότηση για μείωση της κατανάλωσης πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης, την προώθηση της ανακύκλωσης και την τόνωση της κυκλικής οικονομίας. Αποτελεί μια νέα πηγή εσόδων για τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 και κάθε κράτος μέλος συνεισφέρει 0,8 ευρώ ανά χιλιόγραμμο μη ανακυκλούμενων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών και ο 2023, τα έσοδα από τον ίδιο πόρο που βασίζεται στα πλαστικά ανήλθαν σε 7,2 δισεκατομμύρια ευρώ, ή στο 4 % των συνολικών εσόδων της ΕΕ.
Το ΕΕΣ επισημαίνει ότι μόλις πέντε χώρες της ΕΕ είχαν μεταφέρει εμπρόθεσμα την οδηγία για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας στο εθνικό τους δίκαιο, με αποτέλεσμα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να κινήσει διαδικασίες επί παραβάσει κατά των υπόλοιπων 22 κρατών μελών, από τις οποίες η μία βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη κατά τον χρόνο του ελέγχου. Εξωτερικός σύμβουλος διενήργησε ελέγχους συμμόρφωσης μόλις η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο θεωρήθηκε πλήρης. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι τουλάχιστον μία από τις βασικές διατάξεις (για παράδειγμα, όσον αφορά τον ορισμό του «πλαστικού» και της «συσκευασίας», ή τον υπολογισμό των παραγμένων και ανακυκλωμένων πλαστικών απορριμμάτων) δεν είχε μεταφερθεί ορθά στο εθνικό δίκαιο. Για να βρεθεί ωστόσο μια λύση στα ζητήματα αυτά χρειάζεται πολύς χρόνος, όπως σημειώνει το ΕΕΣ. Και μέχρι αυτό να γίνει, οι χώρες της ΕΕ θα συνεχίσουν κατά πάσα πιθανότητα να χρησιμοποιούν ασυνεπείς ορισμούς και ακατάλληλες μεθόδους κατάρτισης δεδομένων που επηρεάζουν τον υπολογισμό των συνεισφορών τους.
Αστοχία στις προβλέψεις για την παραγωγή ανακυκλωμένων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών
Σύμφωνα με όσα αναφέρει η έκθεση, όσον αφορά το πρώτο έτος εφαρμογής του ιδίου πόρου που βασίζεται στα πλαστικά (2021), η πλειονότητα των κρατών μελών είχε προβλέψει ποσότητα μη ανακυκλωμένων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών μικρότερη από εκείνη που υπολογίστηκε εντέλει με βάση τα τελικά στοιχεία. Η πρόβλεψη για τη συνολική ποσότητα των απορριμμάτων αυτών για το 2021 ήταν κατά 1,4 δισεκατομμύρια χιλιόγραμμα μικρότερη από τις ποσότητες που αναφέρθηκαν για το εν λόγω έτος το 2023. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο ίδιος πόρος που βασίζεται στα πλαστικά να υποεκτιμηθεί κατά 1,1 δισεκατομμύρια ευρώ για το 2021 (σχεδόν το ένα πέμπτο των 5,9 δισεκατομμυρίων ευρώ που εισπράχθηκαν εκείνη τη χρονιά). Προκειμένου να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός, το ποσό αυτό χρειάστηκε να αντισταθμιστεί με άλλους πόρους. Το ΕΕΣ επισημαίνει ότι οι χώρες της ΕΕ χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους κατάρτισης δεδομένων και δεν εξισορροπούν τα αποτελέσματα που προκύπτουν.
Παράλληλα, λόγω της απουσίας κατάλληλων ελέγχων, ο κίνδυνος ορισμένα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών να μην ανακυκλώνονται στην πραγματικότητα είναι υψηλός. Η αποτέφρωση, η απόρριψη στο φυσικό περιβάλλον ή η υγειονομική ταφή των απορριμμάτων που δηλώνονται ως ανακυκλωμένα όχι μόνο συνιστά περιβαλλοντικό έγκλημα, αλλά οδηγεί και σε αδικαιολόγητη μείωση των ποσών που μπορούν να εισπραχθούν για τον ίδιο πόρο. Σύμφωνα με το ΕΕΣ, τον ίδιο κίνδυνο εμφανίζουν και τα πλαστικά απορρίμματα που εξάγονται εκτός της ΕΕ, καθώς τα κράτη μέλη δεν είναι επί του παρόντος σε θέση να επαληθεύουν ότι οι συνθήκες ανακύκλωσης σε τρίτες χώρες πληρούν τις σχετικές απαιτήσεις της ΕΕ. Ως εκ τούτου, το ΕΕΣ συνιστά τη λήψη μέτρων για τον μετριασμό του κινδύνου αυτού και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευθετήσει την κατάσταση.
Σε ποια θέση βρίσκεται η Ελλάδα
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 17η θέση όσον αφορά στη συνεισφορά του ιδίου πόρου που βασίζεται στα πλαστικά το 2023, ενώ παρουσιάζει αρκετά μεγάλη απόκλιση μεταξύ της προβλεπόμενης ποσότητας μη ανακυκλωμένων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών μικρότερη και εκείνης που υπολογίστηκε εντέλει με βάση τα τελικά στοιχεία. Η πλειονότητα των κρατών - μελών (22) είχε προβλέψει ποσότητα μη ανακυκλωμένων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών μικρότερη από αυτήν που δηλώθηκε τελικά με την Ελλάδα να καταγράφει απόκλιση κατά 41% ενώ οι μικρότερες αποκλίσεις καταγράφτηκαν στη Γερμανία, την Γαλλία και την Ιταλία. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει την ανάγκη βελτίωσης των ελεγκτικών μηχανισμών αλλά και των μεθόδων συλλογής και καταγραφής στοιχείων.
Όσον αφορά στην υποβολή δηλώσεων, η έκθεση του ΕΕΣ αναφέρει ότι «η Ελλάδα δεν υπέβαλε έγκαιρα την ετήσια δήλωση για το 2021. H δήλωση, που περιέχει τα στατιστικά στοιχεία για το βάρος των απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών που παράχθηκε και ανακυκλώθηκε, έπρεπε να υποβληθεί έως τις 31 Ιουλίου 2023, ωστόσο η Ελλάδα απέστειλε μόνο μια αρχική έκδοση της ετήσιας δήλωσης στην Επιτροπή στις 24 Νοεμβρίου 2023.
«Η Επιτροπή γνώριζε τις δυσκολίες των ελληνικών αρχών στη συλλογή δεδομένων για τα πλαστικά απόβλητα, καθώς η Ελλάδα είχε ήδη αποτύχει να παράσχει τα δεδομένα που απαιτούνται από την οδηγία για τα απορρίμματα συσκευασίας για το έτος 2020, τον Ιούνιο του 2022. Αν και η Επιτροπή απέστειλε αρκετές προειδοποιήσεις στις ελληνικές αρχές (συμπεριλαμβανομένης της μόνιμης αντιπροσωπείας) σχετικά με τη σημασία των δεδομένων των ιδίων πόρων, η Ελλάδα έχασε την προθεσμία για την αποστολή της ετήσιας δήλωσης. Αυτό δείχνει ότι το κράτος μέλος ήταν απροετοίμαστο για τη συγκέντρωση στοιχείων για τα μη ανακυκλωμένα πλαστικά απορρίμματα συσκευασίας. Λόγω αυτής της καθυστέρησης, τα δεδομένα από την Ελλάδα δεν συμπεριλήφθηκαν στη γνώμη που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2023 από την ομάδα εμπειρογνωμόνων SPPW σχετικά με την ποιότητα των δεδομένων για τα μη ανακυκλωμένα πλαστικά απορρίμματα συσκευασίας που θα χρησιμοποιηθούν για ίδιους πόρους», αναφέρει η έκθεση.
