Παγκοσμίως η πρώτη αιτία θανάτου στα κορίτσια ηλικίας από 15 έως 19 ετών δεν είναι αυτή που νομίζετε! Δεν είναι τα τροχαία ατυχήματα ούτε τα ναρκωτικά ή η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, αλλά οι επιπλοκές μετά από εγκυμοσύνη υψηλής επικινδυνότητας και κάθε εγκυμοσύνη σε αυτά τα άγουρα εφηβικά χρόνια θεωρείται εξ’ ορισμού υψηλής επικινδυνότητας. Οι εφηβικές εγκυμοσύνες συμπαρασύρουν, όπως είναι αναμενόμενο και αυξημένο κίνδυνο βρεφικής θνησιμότητας.
Μπροστά σε αυτή την διπλή πρόκληση ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέστρωσε ένα πλάνο συστάσεων, έναν οδικό χάρτη, για την πρόληψη και την αποφυγή της εγκυμοσύνης σε αυτήν την τόσο νεαρή -και ακατάλληλη για μητρότητα -ηλικία. Οι εγκυμοσύνες αυτές συχνά έχουν ως επακόλουθο σοβαρές επιπλοκές που θέτουν την υγεία των ανήλικων γυναικών σε κίνδυνο, ενώ μπορεί να απειληθεί και η ζωή των παιδιών. Τα παιδιά άλλωστε που έρχονται στον κόσμο από ανήλικες μητέρες βρίσκονται στην ζώνη του κινδύνου από την αρχή της ζωής τους, είτε είναι «παρών» είτε όχι ο πατέρας στη ζωή τους.
Πρόκειται για παιδιά που έχουν γονείς ανήλικους, στην συντριπτική τους πλειονότητα μεγαλώνουν σε μονογονεϊκές οικογένειες, που δεν μπορούν να τους εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για αξιοπρεπή διαβίωση τίποτα και συχνά μεγαλώνουν περιθωριοποιημένα.
Σε ποια ηλικία παντρεύονται σήμερα τα κορίτσια Ρομά
Ο κύριος τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτό το «αγκάθι» είναι να αποκτήσουν οι ανήλικοι πρόσβαση σε μέτρα αντισύλληψης και να εκπαιδευτούν αναφορικά με τον οικογενειακό προγραμματισμό. Επίσης πρέπει να μπει ένα τέλος στους γάμους μεταξύ ανηλίκων - κάτι που ισχύει και για τους Έλληνες Ρομά. Παρά την προσπάθεια που έχει καταβληθεί τα τελευταία χρόνια για την μόρφωση των Ρομά, την παραμονή τους στο σχολείο και την μετατόπιση του γάμου σε μεγαλύτερη ηλικία, δεν τα έχουμε καταφέρει και τόσο καλά.
Όπως επισημαίνει η Ελένη Σωτηροπούλου, Πρόεδρος του προγράμματος «Υγεία για όλους», καταφέραμε να ανεβάσουμε το όριο του γάμου για τα κορίτσια Ρομά από την ηλικία των 12 ετών στα 16 χρόνια. Είναι ένα βήμα, έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας για να φτάσουν οι Ρομά να παντρεύονται μετά την ενηλικίωσή τους.
Το «Υγεία για όλους» είναι ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα δράσης για την προάσπιση και προαγωγή της υγείας των ευπαθών ομάδων και το ΔΣ, εκτός από την πρόεδρο Σωτηροπούλου Ελένη, απαρτίζεται από την Κωσταρίδου Σταυρούλα, Γενική Γραμματέα, την Τσούγια Παναγιώτα, Ταμία, τον Χρούσο Γεώργιο, Μέλος, την Κανακά-Geintenbein Χριστίνα, Μέλος, τον Παπαγεωργίου Σωκράτη, Μέλος και τον Χαλβατσιώτη Παναγιώτη, Μέλος.
Οι άγουρες εγκυμοσύνες έχουν σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές επιπλοκές για τις ανήλικες μητέρες και τα ψυχοσωματικά τραύματα που προκαλούν δεν επιτρέπουν στα κορίτσια να διαμορφώσουν όπως θα ήθελαν την ζωή τους, όπως επισημαίνει ο Dr. Pascale Allotey, διευθυντής του τομέα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας στον ΠΟΥ και τα Ηνωμένα Έθνη (UN).
Σχολική διαρροή
Η πρόληψη της εγκυμοσύνης στην εφηβική ζωή συνεπάγεται ότι τα κορίτσια θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να παραμείνουν στο σχολείο, να ολοκληρώσουν την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και εκπαίδευση ώστε να μην πέφτουν θύματα βίας ή παρενόχλησης και να έχουν πιο εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας σχετικές με την αναπαραγωγική υγεία, τα μέτρα προφύλαξης, την αντισύλληψη και τον οικογενειακό προγραμματισμό, ώστε εντέλει να μπορέσουν να πάρουν την ζωή τους στα χέρια τους.
Δυστυχώς αναφορικά με τη φοίτηση στο σχολείο, τα στοιχεία από την εγχώρια κοινότητα των Ρομά δεν είναι αισιόδοξα. Στο Δημοτικό πηγαίνουν τα περισσότερα παιδιά αλλά σπάνια συνεχίζουν στο γυμνάσιο και στο λύκειο, είναι δηλαδή πολύ μεγάλη η σχολική διαρροή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Επίσης, έχει παρατηρηθεί συχνά σε σχολεία στον Ασπρόπυργο, στα Μέγαρα, στο Μενίδι κι αλλού οι μαθητές Ρομά να τελειώνουν το Δημοτικό έχοντας περάσει τον μεγαλύτερο χρόνο στα θρανία ζωγραφίζοντας σε ένα χαρτί, με συνέπεια αποφοιτώντας από την ΣΤ’ δημοτικού «να μην ξέρουν να γράψουν καλά-καλά το όνομα τους», όπως επισημαίνει η Ελένη Σωτηροπούλου.
Άγνοια για την αντισύλληψη
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΠΟΥ περισσότερα από 21 εκατ. κορίτσια μένουν έγκυες κάθε χρόνο διεθνώς και τα περιστατικά ανήλικης εγκυμοσύνης καταγράφονται κυρίως στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Στις ΗΠΑ οι ανήλικες εγκυμοσύνες συμβαίνουν κυρίως σε ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες όπως είναι οι χαμηλού εισοδήματος αφροαμερικανίδες, οι οποίες σε υψηλό ποσοστό δεν έχουν καν πρόσβαση σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας. Στις ΗΠΑ, αν είσαι ανασφάλιστος η πρόσβαση στην υγεία είναι σχεδόν απαγορευτική καθώς τα κόστη για εξετάσεις είναι δυσθεώρητα για έναν φτωχό πολίτη. Από τα 21 εκατ. εγκυμοσύνες οι μισές τουλάχιστον συμβαίνουν ως ατύχημα, καθώς η ανήλικη δεν έχει καμία πρόθεση να γίνει μητέρα. Απλώς δεν γνωρίζει τίποτα για την αντισύλληψη.
Μια εγκυμοσύνη στην εφηβεία δυσχεραίνει πολύ στη συνέχιση του σχολείο, καθιστά το απολυτήριο λυκείου και το πανεπιστήμιο, όνειρα απατηλά, και δεν αφήνει περιθώρια για την επαγγελματική αποκατάσταση των γυναικών. Με άλλα λόγια οι ανήλικες εγκυμοσύνες οδηγούν στην διεύρυνση ενός φαύλου κύκλου φτώχειας και κακοποίησης που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να «σπάσουν».
Επίσης συνεπάγονται αυξημένο κίνδυνο για λοιμώξεις και πρόωρους τοκετούς, καθώς και επιπλοκές από αμβλώσεις που ενίοτε δεν γίνονται από επαγγελματίες υγείας, ούτε καν σε υγειονομικά ασφαλές περιβάλλον.
Πρόοδος δύο ταχυτήτων
Παρότι οι αιτίες που οδηγούν σε εφηβική εγκυμοσύνη ποικίλουν, η μεγαλύτερη συσχέτιση αφορά τους γάμους σε πολύ μικρές ηλικίες. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος 9 στις 10 γεννήσεις από ανήλικη μητέρα οφείλονται σε γάμο σε ηλικία κάτω των 18 ετών.
Παγκοσμίως έχει συντελεστεί πρόοδος στη μείωση της εγκυμοσύνης στην εφηβεία και τις γεννήσεις από ανήλικες μητέρες, αλλά η πρόοδος έχει διαφορετικές ταχύτητες, αναλόγως της χώρας. Το 2021, διεθνώς 1 στα 25 κορίτσια γεννούσε σε ηλικία κάτω των 20 ετών, ενώ μια 20ετία νωρίτερα, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 1 στα 15 κορίτσια. Παρόλα αυτά υπάρχουν σήμερα περιοχές στον πλανήτη όπου 1 στα 10 ανήλικα κορίτσια γεννά ετησίως.
Εκπαίδευση, η ισχυρότερη «ασπίδα»
Στον οδικό χάρτη του ΠΟΥ περιλαμβάνονται συστάσεις για την ενδυνάμωση των κοριτσιών, την συνέχιση της εκπαίδευσής του και την επαγγελματική τους αποκατάσταση με τον Οργανισμό να εκτιμά πως αν όλα τα κορίτσια ολοκλήρωναν την δευτεροβάθμια εκπαίδευσή τους, οι γάμοι μεταξύ ανηλίκων θα μειώνονταν κατά 60%. Για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι πολύ σημαντικά τα προγράμματα υποτροφιών, που προσφέρουν την δυνατότητα σε ανήλικες από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (όπως πρόσφυγες, μετανάστες, Ρομά, παιδιά πολύτεκνων οικογενειών) να σπουδάσουν.
Ο ΠΟΥ συστήνει την θεσμοθέτηση της απαγόρευσης του γάμου σε ηλικίες κάτω των 18 ετών και προτρέπει τις τοπικές κοινότητες να προβούν σε συντονισμένες δράσεις ώστε να μην εφαρμόζεται πουθενά αυτή η τόσο λανθασμένη πρακτική. Ο γάμος μεταξύ ανηλίκων στερεί από τα κορίτσια την παιδική τους ηλικία κι έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους, μακροπρόθεσμα, όπως επισημαίνει η Dr. Sheri Bastien, ειδικός στην εφηβική υγεία και την αναπαραγωγική ιατρική στο ΠΟΥ.
Από την πλευρά της η Ελένη Σωτηροπούλου υπογραμμίζει πως έχουν καταγραφεί πολύ δυσάρεστα φαινόμενα σε καταυλισμούς Ρομά, με trafficking παιδιών ηλικίας από μόλις ετών (εξώθηση σε πορνεία) και χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων σε νήπια που προωθείται από τους γονείς των παιδιών ως μέθοδος «νάρκωσής» τους, για να είναι ήσυχα και να μην κάνουν φασαρία. Πρόκειται πραγματικά για αποκαρδιωτικά στοιχεία για την Ελλάδα του 2025!
Η εκπαίδευση, η συνέχιση του σχολείου και οι σπουδές αποτελούν μονόδρομο για την ενδυνάμωση των κοριτσιών, ενώ κορίτσια και αγόρια θα πρέπει να επιμορφώνονται αναφορικά με την υγεία τους, τα δικαιώματά τους, την ισότιμη πρόσβαση σε υγεία, παιδεία και επαγγελματική αποκατάσταση, ανεξαρτήτως φύλου.
Οι επιπτώσεις της απαγόρευσης των αμβλώσεων σε πολιτείες των ΗΠΑ
Επίσης είναι πολύ σημαντική η επιμόρφωση για την αντισύλληψη, αλλά και για τις αμβλώσεις, σήμερα περισσότερο από ποτέ, καθώς στις ΗΠΑ ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ έχει ηγηθεί της προσπάθειας ποινικοποίησης και απαγόρευσης των αμβλώσεων. Από τον Ιανουάριο του 2025, 17 πολιτείες των ΗΠΑ έχουν απαγορεύσει σχεδόν εξ ολοκλήρου τις αμβλώσεις με συνέπεια να αυξάνεται ανησυχητικά σε αυτές η βρεφική θνησιμότητα. Οι ερευνητές, που διεξήγαγαν έρευνα επ’ αυτού εκτιμούν ότι καταγράφηκαν 478 περισσότερα βρεφικά θύματα σε 14 πολιτείες με πλήρεις ή μερικές απαγορεύσεις αμβλώσεων μετά τις έξι εβδομάδες κύησης.
Οι θάνατοι αυτοί θα είχαν αποφευχθεί αν οι απαγορευτικές νομοθετικές ρυθμίσεις δεν είχαν τεθεί σε ισχύ. Η Άλισον Γκέμιλ, επικεφαλής ερευνήτρια, υπογράμμισε ότι οι αυστηροί περιορισμοί στις αμβλώσεις αντιστρέφουν δεκαετίες προόδου στις ΗΠΑ.
