Ροή
Η Ελλάδα μπορεί να μην γίνει ποτέ Eldorado όμως δεν θα γίνει και Μεξικό. Και επειδή η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, αν και ευκταία, δεν πρόκειται να συντελεστεί άμεσα για τον πρόσθετο λόγο ότι η χώρα βρίσκεται πολύ πίσω και στον τομέα της αποθήκευσης ενέργειας, αναγκαστικά στο βραχυπρόθεσμο διάστημα θα βασιστεί στους ορυκτούς πόρους, όπως συμβαίνει και σήμερα.
Δεδομένου ότι σχεδόν το 100% των ενεργειακών αναγκών καλύπτονται από εισαγωγές (πετρέλαιο και φυσικό αέριο), οι προοπτικές μείωσης της εξάρτησης από προμηθευτές του εξωτερικού σαφώς και βελτιώνουν το εμπορικό ισοζύγιο, ενώ ενισχύουν την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας.
Το πετρέλαιο δεν θα πάψει να συμμετέχει στο ενεργειακό μείγμα ως «δια μαγείας». Οι επιχειρήσεις αλλά και όλες οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών έχουν κάνει προσπάθειες να «ξεκολλήσει» ο κλάδος της έρευνας και ανάπτυξης υδρογονανθράκων. Τα τελευταία τρία χρόνια, η χώρα προχωρά με πιο γοργούς ρυθμούς και οι νέες έρευνες βρίσκονται προ των πυλών.
Ωστόσο, η χώρα απείχε για πολλά χρόνια -συγκριτικά με άλλα ευρωπαϊκά κράτη- από τη δραστηριότητα της έρευνας με αποτέλεσμα κάποιοι πολίτες και φορείς να μην είναι εξοικειωμένοι ούτε με την ιδέα ούτε με τη διαδικασία. Το ατύχημα που είχε συμβεί στον Κόλπο του Μεξικού παραμένει νωπό στις μνήμες ενώ φόβοι εξακολουθούν να εκφράζονται για μια ενδεχόμενη οικολογική καταστροφή (ύστερα από ένα ενδεχόμενο ατύχημα).
Από την άλλη, η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων (σε περίπτωση που εντοπιστούν κοιτάσματα) δεν αποτελεί τροχοπέδη για ανάπτυξη σε κανέναν κλάδο. Η οικονομική επιβράδυνση και τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν άλλες χώρες όπως π.χ το Μεξικό με το οποίο τείνουν να συγκρίνουν κάποιοι την Ελλάδα (αν αυτή καταστεί παραγωγός χώρα), οφείλονται σε άλλους λόγους οι οποίοι είναι γεωπολιτικοί, πολιτικοί και οικονομικοί και έχουν σίγουρα ιστορικές ρίζες.
Η Νορβηγία, η οποία αυτή τη στιγμή θα εξακολουθούσε να ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με την αλιεία αν δεν είχε δραστηριοποιηθεί στην εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, η Δανία, η Βρετανία, η Ολλανδία και άλλες χώρες αποτελούν παραδείγματα κρατών τα οποία άντλησαν μέρος της ευημερίας τους από την ενέργεια και τον ορυκτό τα ους πλούτο.
Φυσικά σε καμία δραστηριότητα δεν μπορεί να αποκλειστεί 100% το ενδεχόμενο ατυχήματος. Όμως αυτό το οποίο ίσως να μην γνωρίζουν πολλοί είναι ότι στη Μεσόγειο δεν έχει συμβεί ποτέ ατύχημα κατά τις έρευνες υδρογονανθράκων. Και φυσικά οι έρευνες διαφοροποιούνται από την μεταφορά καυσίμων με τάνκερ. Επομένως είναι λάθος να συγχέει κανείς τα ατυχήματα στον κλάδο της Ναυτιλίας με εκείνα που αφορούν στην έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.
Όμως Ελλάδα, ως μια από τις τελευταίες χώρες η οποία δραστηριοποιήθηκε στο κομμάτι, έχει απορροφήσει απευθείας όλες τις ευρωπαϊκές οδηγίες και διαθέτει το πιο σύγχρονο πλαίσιο στον τομέα αυτό.
Η Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ) έχει αναλάβει τη διαχείριση για λογαριασμό του Ελληνικού Δημοσίου των αποκλειστικών δικαιωμάτων του στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων. Εκτός από αυτό το ρόλο, από το 2017 έχει αναλάβει ενεργά τα καθήκοντα της Αρμόδιας Αρχής για την ασφάλεια στις υπεράκτιες εργασίες υδρογονανθράκων, με σκοπό την επίβλεψη της συμμόρφωσης των εταιριών με τον Νόμο της Υπεράκτιας Ασφάλειας. Μέσα στο 2018 εξέδωσε κατευθυντήριες οδηγίες με στόχο τη διασαφήνιση των υποχρεώσεων των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον Ελληνικό χώρο και την ενημέρωση του κοινού για το νομοθετικό πλαίσιο, ενώ μέσα στο 2019 έχει αναλάβει την κατάρτιση εθνικού σχεδίου αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε υπεράκτιες εγκαταστάσεις υδρογονανθράκων.
Η ΕΔΕΥ έχει χαρακτηριστεί από επιχειρήσεις και φορείς ως παράδειγμα ολιγομελούς ευέλικτου φορέα ο οποίος έχει καταφέρει σε συνεργασία με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας να δώσει «αέρα ανανέωσης» στον κλάδο. Στην ομάδα της εταιρείας συμμετέχουν διακεκριμένοι Έλληνες επιστήμονες οι οποίοι είναι νέοι αλλά διαθέτουν εξειδίκευση και εμπειρία στον τομέα αυτό. Οι κ.κ. Μαρία Ματζάκου, Νίκος Μπάρκας και Κατερίνα Κωστάκη, στελέχη της ΕΔΕΥ, μιλούν για το σύγχρονο πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η επιχείρηση και εξηγούν για ποιους λόγους η χώρα είναι «θωρακισμένη» απέναντι στο ενδεχόμενο ατυχήματος.
Πώς γίνεται η επίβλεψη της συμμόρφωσης των εταιρειών με τα προβλεπόμενα μέτρα ασφάλειας;
Νίκος Μπάρκας, Μηχανικός γεωτρήσεων, Παρακολούθηση και Επιθεώρηση των Υπεράκτιων Εργασιών Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ):
Η επίβλεψη της συμμόρφωσης των εταιρειών με τα προβλεπόμενα μέτρα ασφαλείας γίνεται με συγκεκριμένες διαδικασίες οι οποίες διέπονται από το νόμο για την ασφάλεια στις υπεράκτιες εργασίες έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων. Συγκεκριμένα, έχουμε αυτό που ονομάζεται «έκθεση μεγάλων κινδύνων» και «κοινοποίηση εργασιών γεώτρησης». Τόσο οι ιδιοκτήτες εγκαταστάσεων όσο και οι διαχειριστές αυτών έχουν υποχρέωση από το νόμο να υποβάλουν στην ΕΔΕΥ (πριν από την έναρξη των εργασιών της εγκατάστασης και πριν από την έκθεση οποιασδήποτε εργασίας γεώτρησης) μια έκθεση ή κοινοποίηση η οποία είναι ένα πολύ λεπτομερές και εκτενές έγγραφο που περιέχει όλες τις πληροφορίες και τις εκτιμήσεις κινδύνων που μπορεί να προκύψουν από την εκτέλεση των εργασιών αυτών καθώς επίσης και όλα τα μέτρα που λαμβάνει ο διαχειριστής ή ο ιδιοκτήτης για να ελαχιστοποιήσει ή να εξαλείψει αυτούς τους κινδύνους. Η κοινοποίηση αυτή αξιολογείται από μονάδα ειδικών της ΕΔΕΥ και οι εργασίες μπορούν να προχωρήσουν μόνο στην περίπτωση που η ΕΔΕΥ εγκρίνει την έκθεση μεγάλων κινδύνων ή δεν έχει αντιρρήσεις για την κοινοποίηση εργασιών γεώτρησης. Επιπλέον, έχουμε ένα πολύ σημαντικό μέσο για έλεγχο της συμμόρφωσης το οποίο είναι οι επί τόπου επιθεωρήσεις. Ο σκοπός των επιθεωρήσεων αυτών είναι να διασφαλιστεί ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η εγκατάσταση και τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την πρόληψη ή την εξάλειψη κινδύνων όπως αυτά περιγράφονται στις συγκεκριμένες έκθεσης είναι όντως αυτά που περιγράφονται. Έτσι, εάν σε μια επιθεώρηση βρεθεί ότι υπάρχουν παρεκκλίσεις από μια συγκεκριμένη έκθεση μπορεί να επιβληθούν κυρώσεις. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης, οι κυρώσεις μπορεί να είναι από μια απλή σύσταση έως και διακοπή της λειτουργίας της εγκατάστασης ή ακόμη και εισήγηση για αλλαγή του διαχειριστή. Επιπλέον, ο νόμος προβλέπει και η ΕΔΕΥ έχει ήδη υλοποιήσει ένα μηχανισμό για εμπιστευτική αναφορά σε θέματα που σχετίζονται με ασφάλεια στις εργασίες και τις εγκαταστάσεις έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει μια ανώνυμη αναφορά χρησιμοποιώντας αυτό το μέσο το οποίο έχει αναρτηθεί στο δικτυακό ιστότοπο της ΕΔΕΥ. Αυτή ερευνάται από την ΕΔΕΥ και εν συνεχεία μπορεί να ληφθεί ανάλογη δράση. Για παράδειγμα, ένα αποτέλεσμα μιας τέτοιας δράσης θα μπορούσε να είναι μια έκτακτη επιθεώρηση σε εγκατάσταση. Τέλος, ακόμη και στην περίπτωση όπου υπάρξει κάποιο συμβάν σε υπεράκτια εγκατάσταση, ο νόμος εξουσιοδοτεί την ΕΔΕΥ να ενεργοποιήσει διαδικασίες διερεύνησης, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν σε επιβολή κυρώσεων αν και εφόσον διαπιστωθεί παράβαση από το διαχειριστή.
Πώς έχει εφαρμοστεί στην Ελλάδα η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την ασφάλεια στις υπεράκτιες εγκαταστάσεις υδρογονανθράκων;
Μαρία Ματζάκου, Νομική Σύμβουλος, Νομική Υποστήριξη του Τμήματος Θαλάσσιων Δραστηριοτήτων Υδρογονανθράκων και Υπεύθυνη για τα νομικά θέματα της Ευρωπαϊκής Οδηγίας (ΕΔΕΥ):
Η ευρωπαϊκή οδηγία η οποία εκδόθηκε το 2000 και αφορά στην ασφάλεια των υπεράκτιων εργασιών έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία μέσω του νόμου 4409/2016. Ο νόμος αυτός σε συνδυασμό με τις κατευθυντήριες οδηγίες και τα έγγραφα που εξέδωσε η ΕΔΕΥ το Μάρτιο του 2018 αποτελούν το πλαίσιο με όλους τους κανόνες τους οποίους οι εταιρείες που ασχολούνται με το συγκεκριμένο κλάδο πρέπει να ακολουθούν. Η ΕΔΕΥ από το Μάρτιο του 2018 οπότε και εξεδόθησαν οι κατευθυντήριες οδηγίες, εφαρμόζει πλήρως το πλαίσιο ως αρμόδια Αρχή. Στο πλαίσιο αυτό αξιολογεί και εγκρίνει εκθέσεις μεγάλου κινδύνου, αξιολογεί κοινοποιήσεις εργασιών γεώτρησης και κοινοποιήσεις σχεδιασμού νέων εγκαταστάσεων. Μέσα στο 2018 διενήργησε επιθεωρήσεις σε όλες τις εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων που δραστηριοποιούνται στο χώρο της αρμοδιότητάς της, αναμορφώνει κατά τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή τη διαδικασία διερεύνησης συμβάντων και έχει εγκαθιδρύσει ένα σύστημα εμπιστευτικής αναφοράς συμβάντων που απευθύνεται κυρίως σε εργαζόμενους στις εγκαταστάσεις και στο ενδιαφερόμενο κοινό. Παράλληλα, με στόχο τη διαρκή επιμόρφωση και τη βελτίωση του επιπέδου αποδοτικότητας της ομάδας της, επιδιώκει τη συμμετοχή της σε ευρωπαϊκά σεμινάρια και workshops, συμμετέχει τακτικά στις συναντήσεις που διοργανώνει η ευρωπαϊκή ομάδα αρμοδίων Αρχών στις Βρυξέλλες και επιδιώκει συνεργασίες με οργανισμούς που διαθέτουν στο συγκεκριμένο κλάδο μεγαλύτερη τεχνογνωσία από αυτήν.
Ποιές είναι οι γεωπολιτικές προεκτάσεις των δραστηριοτήτων της ΕΔΕΥ ως αρμόδιας αρχής για την υπεράκτια ασφάλεια;
Κατερίνα Κωστάκη, Γεωλόγος Μηχανικός, Συντονισμός και Παρακολούθηση των Θαλάσσιων Δραστηριοτήτων Υδρογονανθράκων και Οργάνωση των συναρμοδίων φορέων για το Σχεδιασμό Εθνικού Προγράμματος Έκτακτης Ανάγκης (ΕΔΕΥ):
Μέρος των υποχρεώσεων της ΕΔΕΥ στο ρυθμιστικό της ρόλο είναι και η κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε υπεράκτιες εγκαταστάσεις υδρογονανθράκων. Για αυτό το σκοπό η ΕΔΕΥ έχει ήδη σχηματίσει μια ομάδα εργασίας που περιλαμβάνει όλους τους λοιπούς αρμόδιους φορείς όπως είναι η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, το υπουργείο Ναυτιλίας αλλά και υπουργείο Εθνικής Άμυνας γιατί όπως μπορείτε να φανταστείτε το θέμα αυτό έχει και εθνική σημασία αν σκεφθούμε ότι η μη ορθή εφαρμογή μέτρων αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης μπορεί να οδηγήσει σε συμβάντα που θα έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις. Η κατάρτιση αυτών των σχεδίων ενισχύει και ενδυναμώνει τη θέση της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου που είναι μια περιοχή που τον τελευταίο καιρό έχει έρθει στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος όσον αφορά στην έρευνα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η ΕΔΕΥ έχει ακόμη ως στόχο να ενθαρρύνει το διάλογο στην ευρύτερη περιοχή και για αυτό το σκοπό έχει συνάψει συμφωνίες με αντίστοιχες αρχές όπως είναι το υπουργείο Οικονομικής Ανάπτυξης της Ιταλίας και ο Οργανισμός Υδρογονανθράκων της Κροατίας- κάτι που έγινε πολύ πρόσφατα -ενώ σκοπό έχει να συνάψει και συμφωνία με την αντίστοιχη αρμόδια αρχή της Κύπρου που είναι το υπουργείο Εργασίας. Επίσης, με πρωτοβουλία της ΕΔΕΥ έχει ξεκινήσει ο σχηματισμός ενός φόρουμ Μεσογειακών Κρατών αντίστοιχο με αυτό που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στη Βόρεια Θάλασσα στο οποίο συμμετέχουν οι αρχές με ρυθμιστικό ρόλο πάνω στο θέμα και των κρατών - μελών όπως είναι η Μάλτα, η Ισπανία ή η Κύπρος αλλά και άλλες χώρες οι οποίες έχουν δηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν όπως το Ισραήλ και χώρες της Βόρειας Αφρικής. Ο σκοπός του φόρουμ είναι η δημιουργία κοινών standard, διαδικασιών και κανονισμών αλλά και η εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο αποσκοπώντας στα βέλτιστα επίπεδα ασφαλείας στις εργασίες υδρογονανθράκων στις υπεράκτιες εγκαταστάσεις στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.
