Σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια αναφορικά με την πρόληψη και την αντιμετώπιση των γυναικολογικών καρκίνων, με αποτέλεσμα σήμερα να διαμορφώνεται ένα «τοπίο» πολύ… φωτεινότερο, σε σχέση με το παρελθόν. Ακόμα και στις πιο δύσκολες περιπτώσεις γυναικολογικού καρκίνου καταγράφονται θεαματικά καλύτερα αποτελέσματα, με ολοένα και περισσότερες ασθενείς να κερδίζουν τη μάχη και να ζουν με καλύτερη ποιότητα ζωής.
«Η πρόληψη και αντιμετώπιση των γυναικολογικών καρκίνων έχει αναδειχθεί σε κορυφαία επιστημονική προτεραιότητα τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να έχουμε συνεχώς νέα όπλα στη φαρέτρα μας», αναφέρει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Insider ο Δρ. Βασίλειος Σιούλας*, πιστοποιημένος Γυναικολόγος Ογκολόγος, Διευθυντής της Α΄ Κλινικής Γυναικολογικής Ογκολογίας και Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ.
«Σε επίπεδο πρόληψης, ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV, η ενσωμάτωση του HPV test στον προληπτικό έλεγχο των γυναικών για καρκίνο του τραχήλου και οι γονιδιακοί έλεγχοι αυτών με επιβαρυμένο, από ογκολογικής πλευράς, οικογενειακό ιστορικό είναι τα νέα “standards”. Από χειρουργικής πλευράς, οι επεμβάσεις με μικρές τομές και γρήγορη ανάρρωση (λαπαροσκόπηση και ρομποτική χειρουργική), η τεχνική του λεμφαδένα-φρουρού που χαρακτηρίζεται από ακρίβεια στη διάγνωση των λεμφαδενικών μεταστάσεων και λιγότερες επιπλοκές, τα ριζικά χειρουργεία στον προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών για την εκρίζωση της νόσου και οι τεχνικές διατήρησης της γονιμότητας σε νέες ασθενείς με γυναικολογικούς καρκίνους έχουν αλλάξει, πραγματικά, το τοπίο στην αντιμετώπιση των ασθενών.
Σημαντικά συντέλεσε σε αυτό και η ανάδειξη της Γυναικολογικής Ογκολογίας ως της κατάλληλης εξειδίκευσης για τη χειρουργική θεραπεία των ασθενών με γυναικολογικούς καρκίνους. Τέλος, από πλευράς συστηματικών θεραπειών, τα νεότερα φάρμακα, δρώντας στοχευμένα πάνω όγκους, υπόσχονται πολύ καλύτερα αποτελέσματα», εξηγεί ο ειδικός και απαντά σε κρίσιμα ερωτήματα:
- Κύριε Σιούλα, τι περιλαμβάνει η πρόληψη των γυναικολογικών καρκίνων και ποιες είναι οι οδηγίες για την συχνότητα των ελέγχων;
«Στο επίκεντρο της πρόληψης των κακοηθειών του γυναικείου γεννητικού συστήματος, βρίσκεται ο καρκίνος του τραχήλου. Πέρα από το γνωστό σε όλους μας PAP test, οι κατευθυντήριες οδηγίες στη χώρα μας και διεθνώς περιλαμβάνουν και τη διενέργεια κάθε 3-5 χρόνια του HPV test. Πρόκειται για μια εξέταση που στοχεύει στην αναζήτηση του γενετικού υλικού από επιθετικούς τύπους του ιού HPV στον τράχηλο της μήτρας. Το δείγμα λαμβάνεται όπως ακριβώς στο PAP test και, από κλινικής πλευράς, μας δίνει πληροφορίες αν υπάρχει ενεργή λοίμωξη από τους πιο επικίνδυνους τύπους του ιού HPV στον τράχηλο, ακόμα και όταν υπάρχουν αλλοιώσεις στα κύτταρα του.
Ως προς την πρόληψη του καρκίνου της μήτρας και των ωοθηκών, σημαντικές αλλαγές στον έλεγχο των γυναικών έρχονται με τα αποτελέσματα του γονιδιακού ελέγχου. Πρόκειται για εξειδικευμένες εξετάσεις αίματος σε γυναίκες που έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνων του γυναικείου γεννητικού συστήματος, του μαστού και του παχέος εντέρου. Επί θετικών ευρημάτων, ο γυναικολογικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται πιο συχνά και να περιλαμβάνει επιπλέον εξετάσεις, όπως περιοδική λήψη βιοψιών από το ενδομήτριο ή μέτρηση καρκινικών δεικτών στο αίμα. Εννοείται πως, με την ολοκλήρωση του οικογενειακού προγραμματισμού, οι προφυλακτικές επεμβάσεις συμβάλλουν στην εξάλειψη του κινδύνου γυναικολογικού καρκίνου για τις ασθενείς με τη σχετική κληρονομικότητα.
Πέρα, όμως, από την πρόληψη του γυναικολογικού καρκίνου, η ετήσια γυναικολογική εξέταση δίνει τη δυνατότητα διερεύνησης άλλων προβλημάτων (π.χ. διαταραχές του κύκλου, πυελικού άλγους) και συμβουλευτικής γύρω από θέματα αναπαραγωγικής υγείας, όπως, μεταξύ άλλων, είναι η αντισύλληψη, η εμμηνόπαυση και η πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων».
- Πόσο σημαντικός είναι ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV για τα κορίτσια και για τα αγόρια και τι μπορεί να προσφέρει στους ενήλικες;
«Ο εμβολιασμός των κοριτσιών έναντι του ιού HPV ήταν μια πραγματική επανάσταση στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου. Όταν πραγματοποιείται πριν την έναρξη της σεξουαλικής ζωής, μειώνει την πιθανότητα καρκίνου του τραχήλου περισσότερο από 90%. Εξίσου σημαντική είναι και η προστασία από προκαρκινικές αλλοιώσεις του τραχήλου, οι οποίες πολλές φορές οδηγούν σε επεμβάσεις για την αντιμετώπισή τους με αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο αποβολών ή πρόωρου τοκετού στη διάρκεια μιας μελλοντικής εγκυμοσύνης. Ο ιός HPV, όμως, συνδέεται και με καρκίνους άλλων ανατομικών περιοχών, όπως του κόλπου στις γυναίκες και των εξωτερικών γεννητικών οργάνων, του πρωκτού και του στοματοφάρυγγα και στα δύο φύλα. Ο εμβολιασμός, λοιπόν, έναντι του HPV είναι ένα πολύτιμο δώρο που οι γονείς μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά τους, κορίτσια και αγόρια, αφού η προστατευτική του δράση εκτείνεται σε πολλά σημεία του σώματος.
Ως προς τους ενήλικές, αξίζει να αναφερθεί πως το συγκεκριμένο εμβόλιο έχει εγκριθεί στις ΗΠΑ για χορήγηση μέχρι και την ηλικία των 45 ετών. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι αποφάσεις πρέπει να εξατομικεύονται, ανάλογα με το ατομικό ιστορικό του κάθε ενήλικα και την αξιολόγηση του μελλοντικού του κινδύνου. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως ο εμβολιασμός των ενηλίκων μετά από επεμβάσεις κωνοειδούς εκτομής για την αφαίρεση προκαρκινικών αλλοιώσεων φαίνεται να ελαττώνει τον κίνδυνο υποτροπής».
- Ποιος είναι ο πιο «ύπουλος» γυναικολογικός καρκίνος και πώς μπορεί να ανιχνευτεί σε πρώιμο στάδιο;
«Ο πιο “ύπουλος” γυναικολογικός καρκίνος αναπτύσσεται αναμφίβολα στις ωοθήκες. Δυστυχώς, στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων αργεί να δώσει συμπτώματα που θα κινητοποιήσουν την ασθενή. Ακόμα και όταν επεκταθεί σε πολλά σημεία της κοιλίας, η ασθενής παραπονιέται για «φούσκωμα» μετά το φαγητό, ναυτία, αλλαγές στις εντερικές συνήθειες και άτυπους κοιλιακούς πόνους, κλινικές εκδηλώσεις που κυρίως αποδίδονται σε άλλες παθήσεις, με συνέπεια να χάνεται πολύτιμος χρόνος στη διάγνωση. Όσο και αν ακούγεται απογοητευτικό, οι μελέτες που έγιναν σε διεθνές επίπεδο απέτυχαν να αποδείξουν πως το γυναικολογικό υπερηχογράφημα και η εξέταση των καρκινικών δεικτών στο αίμα ανά περιοδικά χρονικά διαστήματα είναι αποτελεσματικές στρατηγικές για τη μείωση της θνητότητας από καρκίνο των ωοθηκών σε γυναίκες χωρίς κληρονομικότητα.
Στην πραγματικότητα, η νόσος συνηθέστερα ξεκινάει με τη μορφή κάποιων κυτταρικών αλλοιώσεων στις σάλπιγγες (Serous Tubal Intraepithelial Carcinoma) που, επί του παρόντος, δεν έχουμε τρόπο να τις αναγνωρίζουμε έγκαιρα. Ήδη, όμως, υπάρχουν ερευνητικά πρωτόκολλα στα μεγάλα ογκολογικά κέντρα του εξωτερικού που εστιάζουν στο STIC και δημιουργούν αισιοδοξία πως σύντομα θα έχουμε πραγματική πρόληψη στον καρκίνο των ωοθηκών. Μέχρι τότε, η αφαίρεση των σαλπίγγων σε γυναίκες προ της εμμηνόπαυσης που έχουν ολοκληρώσει τον οικογενειακό τους προγραμματισμό και είναι να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση στην κοιλιά για άλλο λόγο και οι προφυλακτικές επεμβάσεις σε γυναίκες που γνωρίζουμε πως φέρουν γονίδια συνδεόμενα με δραματική αύξηση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου (π.χ. BRCA 1&2) αποτελούν ευρύτατα αποδεκτούς τρόπους πρόληψης».
- Γιατί, σε περίπτωση ευρημάτων, είναι σημαντικό να επιλεγεί ένας εξειδικευμένος γιατρός;
«Ζούμε στην εποχή των ιατρικών εξειδικεύσεων, εξέλιξη που μόνο οφέλη έχει για τις ασθενείς. Άλλωστε, είναι τόσο καταιγιστικές οι επιστημονικές εξελίξεις σε επίπεδο γνώσης και χειρουργικών δεξιοτήτων, που είναι αδύνατον για κάποιον Ιατρό να υποστηρίζει πως είναι ικανός να διαχειρίζεται αποτελεσματικά όλο το εύρος των παθήσεων της ειδικότητάς του.
Με βάση, λοιπόν, τη διεθνή βιβλιογραφία, όταν ασθενείς με γυναικολογικούς καρκίνους χειρουργούνται από Γυναικολόγους εξειδικευμένους και πιστοποιημένους στη Γυναικολογική Ογκολογία, τα περιεγχειρητικά αποτελέσματα και η ογκολογική τους πρόγνωση βελτιώνονται σημαντικά. Αυτά τα δεδομένα οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Εταιρία Γυναικολογικής Ογκολογίας (ESGO), το μεγαλύτερο επιστημονικό φορέα της Ευρώπης για τους γυναικολογικούς καρκίνους, να θέσει κριτήρια ποιότητας για τη χειρουργική αντιμετώπιση των αντίστοιχων ασθενών. Με βάση αυτά, αν μια χώρα θέλει να υποστηρίζει πως φροντίζει αξιόπιστα τις γυναίκες με κακοήθειες του γεννητικού τους συστήματος, θα πρέπει περισσότερες από το 90% των χειρουργικών επεμβάσεων σε αυτές να πραγματοποιούνται από εξειδικευμένους Γυναικολόγους Ογκολόγους».
- Πώς διαμορφώνονται τα ποσοστά επιβίωσης ανά μορφή γυναικολογικού καρκίνου; Ποιες θεωρούνται ιάσιμες;
«Τα ποσοστά επιβίωσης επηρεάζονται από πολλές παραμέτρους, με κυριότερες το όργανο που αναπτύχθηκε ο καρκίνος, τα επιμέρους δεδομένα για τη βιολογική του συμπεριφορά (π.χ. ιστολογικός τύπος, βαθμός διαφοροποίησης, μοριακό προφίλ), την έκταση της νόσου στην αρχική διάγνωση (στάδιο), τη συνολικότερη κατάσταση υγείας της ασθενούς και το αν η χειρουργική επέμβαση πραγματοποιήθηκε από εξειδικευμένους Γυναικολόγους Ογκολόγους. Σε γενικές γραμμές, ο καρκίνος του ενδομητρίου έχει τα μεγαλύτερα ποσοστά ίασης, γιατί δίνει γρήγορα συμπτώματα (π.χ. κολπική αιμόρροια στην εμμηνόπαυση) και, έτσι, διαγιγνώσκεται συνηθέστερα σε αρχικό στάδιο. Σε κάθε περίπτωση όμως, η πρόοδος της Ιατρικής, τα τελευταία χρόνια, είναι τόσο μεγάλη που ακόμα και στις πιο δύσκολες περιπτώσεις γυναικολογικού καρκίνου έχουμε θεαματικά καλύτερα αποτελέσματα, συγκριτικά με το παρελθόν».
- Πώς είναι σήμερα η ζωή των επιζησάντων;
«Οι επιζήσαντες είναι οι μεγάλοι νικητές! Και αυτό, από μόνο του, είναι πολλές φορές αρκετό. Έχουμε, όμως, τη δυνατότητα, μιας και όλο και περισσότερες ασθενείς τα “καταφέρνουν”, να δίνουμε πλέον έμφαση και σε θέματα ποιότητα ζωής. Και εδώ, το είδος της χειρουργικής αντιμετώπισης παίζει μεγάλο ρόλο. Αν για παράδειγμα αναφερθούμε στον καρκίνο του ενδομητρίου, τον πιο συχνό γυναικολογικό καρκίνο στις αναπτυγμένες χώρες, η αντιμετώπιση των ασθενών μόνο με αφαίρεση της μήτρας, των σαλπίγγων και των ωοθηκών θα οδηγήσει αρκετές από αυτές σε εξωτερική ακτινοθεραπεία, με τα προβλήματα στην καθημερινότητα που κάποιες φορές τη συνοδεύουν (π.χ. διάρροιες). Αν από την άλλη πλευρά, αφαιρέσουμε πολλούς λεμφαδένες σε ασθενείς που δεν το χρειάζονται ογκολογικά, η πιθανότητα λεμφοιδήματος (“πρηξίματος” στα πόδια) και, ενίοτε, δυσκολίας στην κίνηση αυξάνεται ουσιαστικά. Τέλος, αν προχωρήσουμε σε ανοικτό χειρουργείο με μεγάλη τομή σε γυναίκες με νόσο αρχικού σταδίου που θα μπορούσαν να χειρουργηθούν λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά, ο κίνδυνος π.χ. κήλης μελλοντικά είναι υπαρκτός. Συμπερασματικά, η ποιότητα ζωής των επιζησάντων καθορίζεται πολλές φορές από το είδος της θεραπείας που ακολούθησαν. Για έναν ακόμη λόγο λοιπόν, η αξιολόγηση των ασθενών με διάγνωση γυναικολογικού καρκίνου και η μετέπειτα χειρουργική αντιμετώπιση από εξειδικευμένους Γυναικολόγους Ογκολόγους έχει ιδιαίτερη αξία».
- Οι επιστημονικές εξελίξεις «τρέχουν» με ταχύτατους ρυθμούς. Τι περιμένουμε στο μέλλον στο συγκεκριμένο πεδίο;
«Το μέλλον προβλέπεται συναρπαστικό! Οι μοριακές εξετάσεις θα μας επιτρέψουν να παίρνουμε περισσότερες πληροφορίες για τη μελλοντική πορεία των ασθενών και να καθορίζουμε με λεπτομέρεια τη βέλτιστη θεραπευτική τους αντιμετώπιση. Οι χειρουργικές τεχνικές, με την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης, αναμένεται να γίνουν ακόμα πιο ασφαλείς για τις ασθενείς και ακριβείς στην αντιμετώπιση του ογκολογικού τους προβλήματος. Τέλος, οι φαρμακευτικές θεραπείες αναμένεται να είναι περισσότερο στοχευμένες στα εκάστοτε χαρακτηριστικά της νόσου, με την απόλυτη εξατομίκευση στη διαχείριση του γυναικολογικού καρκίνου τα επόμενα χρόνια να προβάλει ως ένας απόλυτα ρεαλιστικός στόχος.
*Ο Δρ. Βασίλειος Σιούλας είναι πιστοποιημένος Γυναικολόγος Ογκολόγος, απόφοιτος του αντίστοιχου προγράμματος εξειδίκευσης του διεθνούς φήμης Memorial Sloan Kettering Cancer Center της Νέας Υόρκης και του προγράμματος Surgical Leadership της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Harvard.
