Ροή
Κάποτε είχα ζητήσει από έναν επιχειρηματία από τον κλάδο των κατασκευών να γράψει ένα άρθρο για να δημοσιευθεί στο περιοδικό που εργαζόμουν ως αρχισυντάκτρια. Μου στέλνει το κείμενο και με παίρνει τηλέφωνο. «Σε ποια σελίδα θα το βάλετε;» με ρωτάει. «Προς το τέλος, εκεί που υπάρχει η μόνιμη στήλη με τις απόψεις», του απαντώ. «Προς το τέλος; Έχασα 2.000 ευρώ για να το βάλετε προς το τέλος;» μου απαντά. Και συνεχίζει: «Ξέρετε πόσο κοστολογώ την ώρα μου; 1000 ευρώ. Και δαπάνησα δύο ώρες για να το γράψω».
Τι θα μπορούσε να απαντήσει κανείς σε αυτή την περίπτωση; Πολλά και τίποτα. Φυσικά, ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας δεν ήταν αρθρογράφος (αν ήταν, τότε σίγουρα δεν θα κοστολογούσε τόσο την ώρα του…), είχε όμως μεταξύ άλλων σπουδάσει και οικονομικά.
Από πολύ παλιά η φιλοσοφία ασχολήθηκε με την έννοια του χρόνου: ο Ηράκλειτος διακήρυττε πως όλα μεταβάλλονται, τίποτα δε μένει σταθερό, ακίνητο (τα πάντα ρει) ή ο Heidegger με το έργο του «Είναι και Χρόνος» είχε συνδέσει το χρόνο με την οντολογία. Αλλά και σήμερα, μια άλλη επιστήμη «βασανίζεται» από το θέμα της αποτίμησης του χρόνου: Η Οικονομική επιστήμη.
Η αρχή έγινε το 1960 από τον Αμερικανό οικονομολόγο, Gary Becker, ο οποίος υποστήριξε ότι ο χρόνος είναι μια πηγή (εσόδων), η οποία αποτιμάται με τρόπο διαφορετικό από το συνηθισμένο. Θεωρεί ότι είναι ένας σημαντικός πόρος επειδή λειτουργεί συμπληρωματικά σε όλες τις δραστηριότητες συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής: όταν εργαζόμαστε χρησιμοποιούμε το χρόνο ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που χρησιμοποιούμε τα χρήματα ή την ενέργεια.
Η δυσκολία στην περίπτωση του χρόνου είναι να τον εξετάσουμε με βάση οικονομικούς όρους και να τον συνδέσουμε με τη συμπεριφορά των καταναλωτών.
Ένας άλλος οικονομολόγος, ο François Gardes, o οποίος εξειδικεύεται στην λεγόμενη οικονομική της ευημερίας (économie du bien-être) ασχολείται σήμερα με το θέμα αυτό και μάλιστα με την έννοια της αγοράς του χρόνου, η οποία υφίσταται ήδη σε ορισμένες χώρες της Λατινικής Αμερικής και η οποία αναμένεται να αναπτυχθεί και σε άλλα κράτη σύμφωνα με τις έρευνες του Κέντρου Οικονομίας της Σορβόννης. Οι ερευνητές του Κέντρου χρησιμοποιούν διάφορα παραδείγματα για να περιγράψουν τον τρόπο αποτίμησης του χρόνου: Υπάρχουν, για παράδειγμα, άνθρωποι που πηγαίνουν να βοηθήσουν κάποιον ηλικιωμένο για να κάνει τα ψώνια του στο Παρίσι και με τον τρόπο αυτό αυξάνουν το «κεφάλαιο του χρόνου» σε μια επιχείρηση που μετρά το χρόνο που αφιερώνουμε σε κάποιον άλλον. Κατόπιν, ένας συγγενής αυτού του προσώπου, που μπορεί να μένει σε άλλη πόλη, π.χ στην Τουλούζη, θα βοηθηθεί από κάποιον άλλον για να επιτελέσει μια άλλη δραστηριότητα κ.ο.κ.
Είναι βέβαιο ανάπτυξη των επιχειρήσεων που θα πραγματοποιούν τέτοιου είδους μεταβιβάσεις του χρόνου θα επιφέρει προβλήματα παραμετροποίησης και κυρίως φορολόγησης.
Και αυτό, επειδή ο χρόνος δεν έχει φυσική οντότητα. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει συναλλαγές με αυτόν, μπορεί μόνο να δανείσει μέρος του χρόνου του. Ωστόσο, είναι κάτι που μελλοντικά ο κλάδος των εμπορευμάτων θα εκμεταλλευθεί. Και αν μιλάμε με οικονομικούς όρους, σίγουρα η αποτίμηση του χρόνου συνδέεται και με την εγχώρια παραγωγή. Σχετικά πρόσφατα, το 2009, ο νομπελίστας Οικονομολόγος, Dr. Stiglitz, κατέδειξε ότι σε περίοδο κρίσης μπορεί να παράγουμε λιγότερα, ωστόσο κάνουμε πολλά περισσότερα όσον αφορά στην οικιακή παραγωγή. Όπως αναφέρει, «σε τέτοιες περιόδους μπορεί να υπάρξει μια αμοιβή για το χρόνο που περνάμε με την οικογένειά μας ή μέσα στο σπίτι π.χ για να πλέξουμε, να ασχοληθούμε με τα παιδιά, να αναπτύξουμε κάποιες δεξιότητες, να ασχοληθούμε με την πνευματική μας καλλιέργεια, για να αυξήσουμε αυτό που ονομάζεται «πνευματικό κεφάλαιο».
Και με τον τρόπο αυτό μπορεί να υπάρξει ένα είδος παραγωγής, το οποίο είναι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο, την κοινωνία και τα έθνη. «Η αποτίμηση αυτού του είδους παραγωγής και η ενσωμάτωσή της στους λογαριασμούς είναι πολύ σημαντική», αναφέρει ο Gardes. Kαι αυτό δεν αφορά μόνο στον ιδιωτικό τομέα αλλά και στα δημόσια αγαθά όπως είναι για παράδειγμα ο χρόνος που δαπανά ένας άνθρωπος μπροστά στην τηλεόραση ή για να χρησιμοποιήσει έναν δημόσιο δρόμο, ένα κοινόχρηστο κτίριο κλπ.
Νομίζω ότι η έννοια του χρέους, η οποία δυστυχώς έχει ενσωματώθεί στο καθημερινό μας λεξιλόγιο εξαιτίας της πολιτικής-οικονομικής κατάστασης της χώρας, συνδυάζει την οικονομική διάσταση με τη χρονική διάσταση και αντικειμενικοποιεί με κάποιο τρόπο το χρόνο. Αυτό είναι μια αρχή. Αναμένουμε να δούμε με ποιό τρόπο η Οικονομική μαζί με τη συνδρομή άλλων επιστημών θα καταφέρουν να βάλουν το χρόνο σε κάποια πιο μετρήσιμα πλαίσια. Εκτός από την Οικονομία, κάτι τέτοιο θα βοηθήσει τον καθένα από εμάς να μετρήσει αλλιώς τη ζωή του.
